Czy postępowanie konwokacyjne w przypadku obniżenia kapitału w spółce akcyjnej jest zawsze obowiązkowe?

Zasadą jest, że w przypadku obniżenia kapitału zakładowego spółki akcyjnej zgodnie z art. 456 § 1 Kodeksu spółek handlowych należy wezwać wierzycieli do zgłoszenia roszczeń wobec spółki w terminie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Ogłoszenia dokonuje się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz w innym piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki, jeżeli statut takie wskazuje (tak: art. 5 § 3 KSH).

Postępowanie konwokacyjne z swojej istoty ma chronić wierzycieli spółki, których „ochrona” może zostać naruszona w związku z obniżeniem kapitału. Dlatego też spółka ma obowiązek zaspokojenia roszczeń wymagalnych, zgłoszonych w terminie, o którym mowa powyżej. Natomiast roszczenia niewymagalne powstałe przed dniem ogłoszenia uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego i zgłoszonych, spółka winna dokonać zabezpieczenia poprzez złożenie stosownej sumy pieniężnej do depozytu sądowego (więcej szczegółów w art. 456 § 2 KSH).

Natomiast w art. 457 KSH przewidziano enumeratywnie przypadki, w których nie ma obowiązku przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego, tj.

1. pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się akcjonariuszom wniesionych przez nich wkładów na akcje, ani też nie zostają oni zwolnieni od wniesienia wkładów na kapitał zakładowy, a równocześnie z jego obniżeniem następuje podwyższenie kapitału zakładowego co najmniej do pierwotnej wysokości w drodze nowej emisji, której akcje zostaną w całości opłacone, albo
2. obniżenie kapitału zakładowego ma na celu wyrównanie poniesionych strat lub przeniesienie określonych kwot do kapitału rezerwowego, o którym mowa w § 2 zdanie pierwsze, albo
3. obniżenie kapitału zakładowego następuje w przypadkach, o których mowa w art. 363 § 5.

Zwrócić uwagę należy, że postepowanie konwokacyjne jest nieobowiązkowe w przypadku, gdy przy obniżeniu kapitału zakładowego towarzyszy jego podwyższenie. Co istotne, poza obniżeniem i podwyższeniem koniecznie musza zaistnieć przesłanki określone w art. 457 § 1 pkt 1 KSH, tj. brak zwrotu akcjonariuszom wniesionych przez nich wkładów na akcje oraz nie zostają oni zwolnieni od wniesienia wkładów na kapitał zakładowy. Poza tym, samo podwyższenie kapitału zakładowego musi nastąpić co najmniej do pierwotnej wysokości oraz podwyższenie te winno nastąpić w drodze nowej emisji, której akcje powinny zostać w całości opłacone.

Natomiast w przypadku obniżenia kapitału zakładowego mającego na celu wyrównanie poniesionych strat lub przeniesienia określonych kwot, przede wszystkim charakteryzuje się brakiem zwrotu należności na rzecz akcjonariuszy. Istotną kwestią, na co warto zwrócić uwagę jest fakt, że w omawianym przypadku za środki uzyskanie w wyniku obniżenia kapitału zakładowego należy przelać na osobny kapitał rezerwowy z przeznaczeniem na  pokrycie strat albo na podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki.

Zgodnie z art. 457 § 1 pkt 3 KSH postępowanie konwokacyjne jest nieobowiązkowe, w przypadku kiedy obniżenie kapitału zakładowego spółki akcyjnej następuje w związku z umorzeniem akcji własnych, o którym mowa art. 363 § 5 KSH.

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku obniżenia kapitału zakładowego w celu wyrównania poniesionych strat lub przeniesienia określonych kwot do kapitału rezerwowego albo w przypadku, o którym mowa w art. 363 § 5 KSH oraz w przypadku określonym w art. 360 § 2 KSH, kwoty uzyskane z obniżenia kapitału zakładowego przelewa się na osobny kapitał rezerwowy, a zgromadzony kapitał może być wykorzystany jedynie na pokrycie strat. Odmienne ma się sytuacja w przypadku obniżenia kapitału zakładowego z jednoczesnym podwyższeniem, o którym mowa w art. 457 § 1 pkt 1 KSH, bowiem w sytuacji, gdy nie postanowiono inaczej w uchwale o obniżeniu kapitału, kwota uzyskana z obniżenia kapitału zwiększa kapitał zapasowy.

W związku z powyższym, postepowanie konwokacyjne w przypadku obniżenia kapitału w spółce akcyjnej jest nie zawsze obowiązkowe. Warto mieć na uwadze dopuszczalne przepisami prawa wyłączenia postępowania konwokacyjnego, z uwzględnieniem ograniczeń, o których mowa w 457 § 3 KSH.