Egzekucja z autorskich praw majątkowych

Trudności w uzyskaniu zaspokojenia wierzycieli w toku postępowania egzekucyjnego ze składników majątku dłużnika, do których standardowo kierowana jest egzekucja, coraz częściej składają wierzycieli do poszukiwania mniej konwencjonalnych sposobów odzyskania należnych im środków. Dochodzi więc do kierowania egzekucji do praw własności intelektualnej, w tym do praw autorskich majątkowych będących przedmiotem niniejszego artykułu.
Co do zasady autorskie prawa majątkowe mogą być przedmiotem obrotu oraz egzekucji. Artykuł 18 prawa autorskiego (dalej jako: „PrAut”) wprowadza w tym zakresie istotne ograniczenia. Te ograniczenia są uzasadnione z jednej strony interesami osobistymi twórcy, a z drugiej strony chęcią zapewnienia mu rzeczywistej możliwości czerpania korzyści majątkowych z eksploatacji swoich utworów.

Egzekucja z autorskich praw majątkowych

Komornik przystępuje do egzekucji poprzez zajęcie prawa. Po zawiadomieniu dłużnika o zajęciu, nie wolno mu dysponować, obciążać ani realizować zajętego prawa, ani pobierać żadnych świadczeń z niego wynikających (art. 910 KPC). Zajęcie obejmuje wszystkie wierzytelności i roszczenia dłużnika z tytułu zajętego prawa, nawet te, które powstały po zajęciu (art. 9114 KPC). Zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa może nastąpić z dochodu, jeśli zajęte prawo przynosi dochód lub poprzez jego realizację lub sprzedaż, a także w niektórych przypadkach poprzez zarząd przymusowy (art. 9116 KPC). W kontekście autorskich praw majątkowych pojęcia „dochodu” i „realizacji” obejmują korzyści związane z zezwoleniem na eksploatację praw autorskich, takie jak licencje, oraz korzyści wynikające z naruszenia praw autorskich, na przykład odszkodowania (zgodnie z doktryną prawa). Należy przy tym podkreślić, że zarówno zajęcie praw, jak i zaspokojenie z nich dotyczy jedynie praw w zakresie, w jakim przysługują one podmiotowi, w stosunku, do którego prowadzona jest egzekucja. Jeżeli więc podmiot ten nabył prawa majątkowe od twórcy, to zakres ten wyznaczony jest przez wskazane w umowie pola eksploatacji. Do sprzedaży praw autorskich majątkowych w drodze licytacji stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży licytacyjnej w egzekucji z ruchomości.

Czynności niweczące prowadzeniu egzekucji

Zgodnie z art. 18 ust. 1 PrAut, autorskie prawa majątkowe nie podlegają egzekucji, dopóki służą twórcy. Innymi słowy, do czasu przeniesienia tych praw na osobę trzecią, autor jest chroniony zgodnie z tym przepisem. To oznacza, że nawet jeśli zostaną zawarte umowy licencyjne (zarówno wyłączne, jak i niewyłączne) lub prawa autorskie zostaną obciążone, nadal obowiązuje wspomniany artykuł 18. Natomiast gdy te prawa zostaną przeniesione na inną osobę, ochrona przewidziana w tym przepisie przestaje obowiązywać. To dotyczy także sytuacji, gdy prawa te ponownie wracają do twórcy, na przykład poprzez umowę powierniczą lub na czas określony, lub gdy autor nabył prawa autorskie od innego podmiotu. Co ważne, utrata ochrony dotyczy tylko tych obszarów eksploatacji, które zostały pierwotnie przeniesione na inną osobę. W innych zakresach prawa autorskie nadal służą autorowi i nie mogą być egzekwowane.

W przypadku zatem nabycia majątkowych praw autorskich przez osoba trzecią, wierzyciel nabywcy ma prawa żądać zaspokojenia swojego roszczenia również z nabytych majątkowych praw autorskich, zaś żadne ograniczenia w zakresie prowadzenia egzekucji go nie dotyczą. Warto również w tym miejscu nadmienić, iż po śmierci twórcy, spadkobiercy mogą sprzeciwić się egzekucji z prawa autorskiego do utworu nieopublikowanego, chyba że sprzeciw byłby niezgodny z ujawnioną wolą twórcy co do rozpowszechniania utworu (Art. 18 ust 2 Pr.Aut.)

Jednocześnie warto wskazać, że przepisy ustawy Pr.Aut. wyłączają niektóre majątkowe prawa autorskie.  Zgodnie bowiem z art. 18 ust. 3 Pr.Aut. prawo do wynagrodzenia:

• z tytułu dokonanych zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego (art. 19 ust. 1 Pr.Aut.);
• z tytułu dokonanych zawodowo odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych (art. 19¹ Pr. Aut.);
• z tytułu opłat ze sprzedaży magnetofonów i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników (art. 20 ust. 2 Pr.Aut.);
• z tytułu opłat ze sprzedaży magnetowidów i innych podobnych urządzeń oraz związanych z nimi czystych nośników (art. 20 ust. 3 Pr.Aut.);
• z tytułu opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych oraz związanych z nimi czystych nośników (art. 20 ust. 4 Pr.Aut.);
• z tytułu opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych (art. 20¹ Pr.Aut.);
• z tytułu odpłatnego udostępniania egzemplarzy fragmentów utworów (art. 30 ust. 2 Pr.Aut.)
• z tytułu wykorzystania utworu audiowizualnego (art. 70 ust. 3 Pr.Aut.)

nie podlega zrzeczeniu, zbyciu ani egzekucji, przy czym niniejsze ograniczenie nie dotyczy wymagalnych już wierzytelności. Wymagalność oznacza to, że wierzyciel może żądać od dłużnika wykonania świadczenia, a dłużnik jest zobowiązany do jego spełnienia. Roszczenie może być uznane za wymagalne na przykład w dniu określonym w umowie, na przykład terminie zapłaty opłaty licencyjnej lub natychmiast po jego powstaniu, na przykład w przypadku roszczenia o odszkodowanie za naruszenie praw autorskich majątkowych. Ponadto wymagalność może zależeć od podjęcia określonych działań przez uprawnionego, na przykład wezwania dłużnika do wykonania świadczenia (Art. 455 k.c.)

Podsumowanie

W świetle powyższych przepisów, egzekucja praw autorskich w Polsce jest ściśle regulowana i uwzględnia zarówno interesy twórców, jak i ich wierzycieli. Pomimo pewnych ograniczeń, system praw autorskich wydaje się dążyć do zapewnienia sprawiedliwego rozwiązania sporów oraz ochrony zarówno twórców, jak i osób trzecich zainteresowanych korzystaniem z ich dzieł.

Zapraszamy do lektury innych części Poradnika dot. autorskich praw majątkowych, przygotowanego przez adwokatów i radców prawnych Kancelarii TURCZA: