Nowa opłata dla producentów i importerów sprzętów elektronicznych

W dniu 5 maja 2021 r. Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu opublikowało projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego. Ustawa wprowadza wiele zmian mających na celu stabilizację i regulacje sytuacji polskich twórców. W ustawie mowa także o opłacie reprograficznej czyli opłacie od urządzeń umożliwiających dozwolony użytek do utworów chronionych.

Alarmująca potrzeba wprowadzenia nowej regulacji

Omawiana ustawa jest odpowiedzią na liczne zapytania zgłaszane na przestrzeni ostatnich lat przez środowisko artystyczne. W Polsce liczba osób zawodowo wykonujących działalność artystyczną to ok. 67 000 osób. W aktualnej sytuacji aż  60 proc. artystów osiąga zarobki poniżej średniej krajowej, zaś 30 proc. jest w bardzo trudnym położeniu. Ponadto, jak podaje Ministerstwo, aż 54% twórców pracuje w ramach umowy o dzieło a 30% pracuje bez żadnej umowy. W związku z powyższym postanowiono o wprowadzeniu aktu prawnego, który ma na celu stabilizację sytuacji artystów.

Nowy akt prawny między innymi:

• definiuje kategorię artystów zawodowych i ich działalność, a także ich uprawnienia, umożliwiając precyzyjne dostosowanie rozwiązań do ich potrzeb,
• reguluje procedury uzyskania, poświadczania i utrwalania uprawnień artysty zawodowego na podstawie dorobku potwierdzonego przez organizacje reprezentatywne dla środowisk artystycznych lub wykształcenia artystycznego, a także przychodów z działalności artystycznej,
• określa zasady dostępu artystów do systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych dostosowane do funkcjonowania systemu ubezpieczeń (każdy artysta, który nie ma tytułu z innego źródła, np. działalności gospodarczej czy stosunku pracy, opłaca składki na poziomie tych odpowiadających płacy minimalnej),
• tworzy dedykowany fundusz wsparcia składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne dla najmniej zarabiających osób mających uprawnienia artysty (dopłaty od 20% do 80% wysokości składek),
• wskazuje źródła finansowania ww. funduszu (głównym źródłem są środki pozabudżetowe, przy gwarancji budżetu państwa).

Co istotne ustawa wprowadza nową kategorię prawną – artysty zawodowego – której przyznaje się uprawnienia bez względu na to, czy w świetle prawa autorskiego danej osobie przynależą prawa twórcy, czy prawa pokrewne do wykonywanego dzieła sztuki.

Opłata reprograficzna

W art. 57 projektu ustawy znajdują się zmiany wprowadzane w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Jednym z głównych źródeł finansowania uprawnień wynikających z projektowanej ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego mają być środki z podniesionej opłaty reprograficznej. Opłata stanowi rodzaj rekompensaty za uszczerbek doznawany przez twórców i wydawców w wyniku powielania utworów w ramach tzw. dozwolonego użytku.

Opłata nie jest jednak nowością – obowiązuję w aktualnym stanie prawnym. Jednakże, jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy, jej regulacja jest nieprawidłowa. W większości krajów UE opłatą objęte są nowoczesne urządzenia takie jak komputery, tablety, smartfony oraz nośniki pamięci, a od 25 do 50% wpływów przeznaczane jest na dedykowane fundusze wspierające artystów. W Polsce katalog urządzeń które podlegają opłacie jest nieaktualny. Ustawodawca zadecydował zatem o rozszerzeniu i unowocześnieniu katalogu, tak aby odpowiadał obecnie występującym na rynku urządzeniom.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 20 opłacie reprograficznej ma podlegać wprowadzanie na rynek krajowy:

• urządzeń elektronicznych umożliwiających utrwalanie lub zwielokrotnianie dowolną techniką, w całości lub w części, w ramach własnego użytku osobistego, utworów o charakterze dźwiękowym, audiowizualnym, wyrażonych słowem, znakami graficznymi, fotograficznych lub plastycznych oraz przedmiotów praw pokrewnych;
• czystych nośników umożliwiających utrwalanie lub zwielokrotnianie dowolną techniką, w całości lub w części, w ramach własnego użytku osobistego, utworów i przedmiotów praw pokrewnych przy użyciu urządzeń, o których mowa w pkt 1;
• urządzeń elektronicznych umożliwiających utrwalanie lub zwielokrotnianie przy użyciu techniki fotograficznej lub innego procesu przynoszącego podobny skutek, w całości lub w części, w ramach własnego użytku osobistego, utworów wyrażonych słowem, znakami graficznymi, fotograficznych i plastycznych oraz urządzeń wielofunkcyjnych mających przynajmniej dwie spośród funkcji kopiowania, skanowania lub drukowania, z wyłączeniem urządzeń wskazanych w pkt 1;
• czystych nośników umożliwiających utrwalanie lub zwielokrotnianie dowolną techniką, w całości lub w części, w ramach własnego użytku osobistego, utworów o których mowa w pkt 3, z wyłączeniem nośników o których mowa w pkt 2.

Samo pojęcie wprowadzanie na rynek krajowy jest zdefiniowane w ustępie 2 tego artykułu i rozumie się przez nie:

• pierwszą sprzedaż dokonaną:
  1. na terytorium RP,
  2. z terytorium państwa członkowskiego na terytorium RP w ramach wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów na rzecz osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców;
• pierwsze przekazanie albo pierwsze przyjęcie w użytkowanie dokonane na terytorium RP.

Opłata ma mieć wysokość od 1 do 4 procent kwoty brutto należnej z tytułu pierwszej sprzedaży towaru, albo wartości rynkowej towaru, z dnia pierwszego przekazania albo pierwszego przyjęcia w użytkowanie dokonanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Katalog podmiotów, na których ciąży obowiązek zapłaty opłaty został określony w art. 20a ustawy. Zgodnie z nim obowiązek zapłaty dotyczy między innymi producentów, importerów, podmiotów dokonujących wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów oraz podmiotów dokonujących sprzedaży wysyłkowej z terytorium państwa członkowskiego na terytorium RP na rzecz osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Opłata ma stanowić podstawowe źródło finansowania systemu wsparcia dla artystów.