Upadłość małżonka a podział majątku wspólnego

Kontynuując serię dotychczasowych artykułów poruszających szereg istotnych zagadnień związanych z postępowaniem o podział majątku wspólnego, tym razem skupimy się na sytuacji, gdzie w stosunku do jednego z małżonków prowadzone jest postępowanie upadłościowe. Taki stan rzeczy może nieść bowiem za sobą wiele rozmaitych konsekwencji i stanowić dla małżonków znaczne utrudnienie w podziale poszczególnych składników zgodnie z ich rzeczywistą wolą.

Skutki ogłoszenia upadłości – powstanie rozdzielności majątkowej oraz niedopuszczalność podziału majątku

Rozpoczynając rozważania nad przedstawionym problemem należy w pierwszej kolejności wskazać na skutki, jakie ustawa Prawo upadłościowe wiąże z ogłoszeniem upadłości jednego z małżonków. Otóż, stosownie do regulacji zawartej w art. 124 ww. ustawy, pomiędzy małżonkami dochodzi wówczas do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Jednocześnie, jeżeli małżonkowie pozostawali do tej pory w ustroju wspólności majątkowej, to będący w ich posiadaniu majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, a jego podział staje się niedopuszczalny. Przepis ten należy rozumieć w ten sposób, że wszystkie składniki majątkowe należące dotychczas do małżonków, pozostają z momentem ogłoszenia upadłości do wyłącznej dyspozycji syndyka i służą zaspokojeniu wierzycieli w toku trwającego postępowania. Rozważania te zmierzają zatem do ustalenia, że małżonek upadłego może z dużym prawdopodobieństwem utracić część przysługujących mu aktywów, które by mu przypadły, gdyby podział majątku wspólnego został dokonany w toku normalnego postępowania lub na mocy zawartej przez strony umowy.

Prawo do zgłoszenia wierzytelności

Małżonkowi upadłego przysługuje prawo do dochodzenia w prowadzonym postępowaniu upadłościowym należności z tytułu jego udziału w majątku wspólnym. W tym celu, niezbędne jest  dokonanie zgłoszenia wierzytelności syndykowi prowadzącemu postępowanie. Niemniej, podzielić należy w tym aspekcie pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu z dnia 15 listopada 2018 roku (sygn. akt III CZP 59/18), że taka konstrukcja prawna nie daje w gruncie rzeczy pełnej ochrony i zabezpieczenia interesów drugiego z małżonków i może prowadzić do jego pokrzywdzenia. W istocie bowiem dochodzi do sytuacji, gdzie małżonek swoim udziałem w majątku wspólnym ponosi odpowiedzialność za zobowiązania upadłego – współmałżonka, bez względu na fakt, czy był współdłużnikiem, jak również czy wyraził zgodę na ich zaciągnięcie.

Wartym uwagi pozostaje również inny fragment powyższego orzeczenia, w którym to Sąd Najwyższy podkreśla możliwość domagania się przez małżonka w zgłoszeniu wierzytelności ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym i w rezultacie zgłoszenia swoich roszczeń w kwocie wyższej niż połowa wartości aktywów majątku wspólnego. Co szczególnie istotne, omawiane regulacje znajdą zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy osoba, wobec której ogłoszona upadłość, pozostawała na ten dzień w związku małżeńskim. Zakaz podziału majątku wspólnego nie obejmie zatem sytuacji, gdzie małżonkowie dokonali rozwiązania małżeństwa lub w inny sposób doprowadzili do ustania wspólności majątkowej przed ogłoszeniem upadłości jednego z nich. Zasada ta znajdzie zastosowanie także wówczas, jeżeli nawet do dnia wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości małżonkowie nie przeprowadzili podziału majątku wspólnego.

Upadłość małżonka – przedsiębiorcy

Podobne konsekwencje dla majątku wspólnego małżonków będzie rodziło ogłoszenie upadłości jednego z nich jako podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą. Ustawodawca wprowadził w takich okolicznościach dodatkową regulację, zgodnie z którą domniemywa się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa. Dokonując interpretacji powyższego przepisu, należy wziąć pod uwagę w szczególności treść art. 31 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który przesądza o tym, że do majątku wspólnego należą m.in. dochody uzyskane z tytułu działalności gospodarczej. Przenosząc te rozważania na obszar podziału majątku wspólnego małżonków należy dojść do wniosku, że jego niedopuszczalność obejmuje również sytuację, gdzie upadłość została ogłoszona w stosunku do małżonka – przedsiębiorcy. Co więcej, zgodnie z wprowadzonym domniemaniem, którego ciężar ewentualnego obalenia spoczywa na małżonku upadłego, wejściu do masy upadłości, a w konsekwencji zakazowi podziału, podlega cały majątek wspólny nabyty ze środków pochodzących z dochodów upadłego przedsiębiorstwa.

Podsumowanie

Jak można zauważyć na podstawie powyższych rozważań, ogłoszenie upadłości jednego z małżonków niesie dla nich dalekosiężne konsekwencje, obejmujące w dużej mierze kwestie związane z ewentualnym podziałem ich wspólnego majątku. O ile ustawodawca przewidział możliwość dokonania zgłoszenia wierzytelności i dochodzenia przez małżonka upadłego należnego mu udziału w majątku wspólnym w toku postępowania upadłościowego, tak w praktyce instytucja ta z dużym prawdopodobieństwem nie zaspokoi jego roszczeń w takim stopniu, jak miałoby to miejsce gdyby nie doszło do postępowania upadłościowego. Z tego względu, w przypadku uzasadnionych podejrzeń co do możliwej upadłości małżonka, warto z wyprzedzeniem zadbać o zabezpieczenie swoich aktywów należących do tej pory do majątku wspólnego, do czego nieodzowna może okazać się pomoc fachowego pełnomocnika. Dlatego też, w razie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących przedstawionego zagadnienia, pozostajemy do Państwa dyspozycji i zapraszamy do bezpośredniego kontaktu.

Przeprowadzając ten proces, należy zwrócić uwagę w szczególności na:

1. Przegląd Umów o Pracę

Pierwszym krokiem w due diligence jest szczegółowy przegląd umów o pracę wszystkich pracowników objętych transakcją ZCP. Należy zweryfikować zarówno warunki zatrudnienia, jak i ewentualne dodatkowe świadczenia przysługujące osobom zatrudnionym w organizacji, takie jak programy premiowe, nadgodziny czy liczba terminowych umów o pracę. Istotna jest także weryfikacja, czy pośród pracowników podlegających przeniesieniu znajdują się osoby w okresie ochronnym (przedemerytalnym) lub przebywające na zwolnieniach lekarskich i urlopach macierzyńskich/wychowawczych.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie z Kodeksem pracy, nabycie ZCP wiąże się z koniecznością zachowania dotychczasowych warunków zatrudnienia przenoszonych pracowników. W praktyce oznacza to, że nowy właściciel jest zobowiązany zapewnić pracownikom te same warunki płacy i zatrudnienia, jakie mieli wcześniej (tj. w poprzednim zakładzie pracy, z którego zostali przeniesieni). Przykładowo, jeśli w firmie oferowane były dodatkowe benefity, takie jak ubezpieczenia zdrowotne czy programy emerytalne, nowy pracodawca będzie musiał je zachować.

2. Analiza Zobowiązań Finansowych

Podczas due diligence należy przeanalizować wszelkie zobowiązania finansowe związane z pracownikami. Obejmuje to m.in. ewentualne zaległości w wypłatach wynagrodzeń, składkach na ubezpieczenia społeczne czy inne obowiązkowe świadczenia. Przyjęcie ZCP obarczonego długami może generować dodatkowe ryzyka dla nabywcy, dlatego istotne jest, aby wszystkie zobowiązania zostały jasno sprecyzowane przed finalizacją transakcji.

Zapraszamy do lektury innych części Poradnika podziału majątku, przygotowanego przez adwokatów i radców prawnych Kancelarii TURCZA: