Odwołanie darowizny poczynionej do majątku wspólnego małżonków

W czasie obowiązywania pomiędzy małżonkami ustroju ustawowej wspólności majątkowej każdy z nich może otrzymać darowiznę, która wejdzie w skład ich majątku osobistego. Taka darowizna może również zostać przekazana przez darczyńcę również do majątku wspólnego małżonków. Co jednak w sytuacji, gdy jeden z obdarowanych dopuści się rażącej niewdzięczności wobec darczyńcy? Jakie kroki prawne może wówczas podjąć darczyńca, jeżeli darowizna została poczyniona do wspólnego majątku małżonków?

Darowizna

Darowizna polega na tym, że darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego koszem swojego majątku. Oświadczenie darczyńcy winno zostać złożone w formie aktu notarialnego, chyba że świadczenie wynikające z umowy darowizny (o ile jej przedmiotem nie jest nieruchomość) zostało spełnione.

Darowizna na rzecz jednego z małżonków

Pomimo, że dana osoba pozostaje w związku małżeńskim, w którym panuje ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej nic nie stoi na przeszkodzie, aby dokonać wyłącznie na jej rzecz przysporzenia majątkowego w drodze umowy darowizny. Wówczas przedmiot darowizny będzie wchodził w skład majątku osobistego obdarowanego małżonka.

Darowizna na rzecz małżonków pomiędzy którymi panuje ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej

Darczyńca może również postanowić, że składnik majątkowy będący przedmiotem umowy darowizny wejdzie do majątku wspólnego małżonków. Przeniesienie własności darowanego przedmiotu może nastąpić w dwojaki sposób. Pierwszym z nich jest to, że obaj małżonkowie są stronami umowy darowizny z darczyńcą. Drugi sposób z kolei polega na tym, że stroną umowy darowizny jest darczyńca oraz wyłącznie jeden z małżonków, niemniej darczyńca w drodze umowy dokonuje zastrzeżenia, że składnik majątkowy będący przedmiotem darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanego oraz jego małżonka, pomiędzy którymi obowiązuje ustawowy ustrój małżeński majątkowy.

Odwołanie darowizny której przedmiot wszedł do majątku wspólnego małżonków

O ile darczyńca każdorazowo będzie uprawniony do cofnięcia darowizny poczynionej na rzecz osoby która przejawiła wobec niego rażącą niewdzięczność, o tyle sposób jej dokonania oraz żądania zwrotu uprzednio rozdysponowanego prawa został odmiennie uregulowany na gruncie judykatury. Istotne znaczenie ma również to, czy do odwołania darowizny dochodzi w momencie gdy obdarowany dalej pozostaje w ustroju wspólności małżeńskiej majątkowej czy też owa wspólność ustała na skutek orzeczenia rozwodu lub zawarcia pomiędzy małżonkami umowy majątkowej.

A. ODWOŁANIE DAROWIZNY W TRAKCIE PANOWANIA WSPÓLNOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ MAJĄTKOWEJ

Jak już wyżej wspomniano, odwołanie darowizny, której przedmiot wszedł do majątku wspólnego małżonków rodzi rozbieżności na gruncie judykatury. Aktualnie głoszone są dwa poglądy.

Zgodnie z pierwszym, gdy darczyńca odwołuje darowiznę dokonaną na rzecz małżonków do ich majątku objętego wspólnością ustawową, tylko w stosunku do jednego z małżonków to nie przysługuje mu roszczenie o powrotne przeniesienie własności w postaci udziału w dotychczasowej wspólności majątkowej małżeńskiej, lecz roszczenie pieniężne z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia w wysokości, co do zasady, połowy wartości przedmiotu darowizny  (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 24 września 2015 roku, sygn. akt: I ACa 409/15).

Według drugiej grupy poglądów w sytuacji, gdy przedmiot darowizny wszedł do majątku objętego wspólnością ustawową, odwołanie jej z powodu niewdzięczności może być dokonane w stosunku do jednego z małżonków. W razie odwołania darowizny wobec jednego z małżonków rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w częściach równych, darczyńca może żądać przeniesienia na niego udziału należącego, do małżonka w stosunku do którego darowiznę odwołał (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1979 roku, sygn. akt: III CZP 15/79; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2014 roku, sygn. akt: I ACa 1581/13).

W sytuacji z kolei, gdy to oboje małżonków dopuściło się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy, wówczas darczyńca może wobec ich obojga odwołać darowiznę i wtedy małżonkowie wspólnie będą zobowiązani do przeniesienia wartość składnika majątku wspólnego na darczyńcę – wówczas wyjdzie on z  masy majątkowej małżeńskiej (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 roku, sygn. akt: I CSK 284/11).

B. ODWOŁANIE DAROWIZNY PO USTANIU WSPÓLNOŚCI MAŁŻEŃSKIEJ MAJĄTKOWEJ

Niezależnie od powyższego, sytuacja kształtuje się nieco inaczej w przypadku, gdy pomiędzy małżonkami dochodzi do ustania małżeńskiej wspólności majątkowej. Wówczas małżeński ustrój majątkowy przekształca się we współwłasność udziałową i każdemu z byłych małżonków przypada 1/2 udziału we współwłasności składnika majątkowego. Wówczas, w przypadku odwołania darowizny względem jednego z małżonków darczyńcy przysługuje roszczenie o zwrotne przeniesienie udziału we współwłasności składnika majątkowego, który był przedmiotem darowizny.

Rozszerzenie wspólności małżeńskiej majątkowej o przedmiot darowizny a jej następcze odwołanie

W praktyce może pojawić się również sytuacja, że przedmiot darowizny wszedł do majątku wspólnego małżonków w drodze rozszerzenia małżeńskiej wspólności majątkowej. Wówczas, w przypadku odwołania darowizny małżonkowie obowiązani są do zwrotu jej przedmiotu darczyńcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2011 roku, sygn. akt: III CSK 137/10; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 czerwca 2013 roku, sygn. akt: V ACa 314/13).

Termin na odwołanie darowizny

Odwołanie darowizny nie jest możliwe po upływie roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Postępowanie w przedmiocie odwołania darowizny

W efekcie odwołania przez darczyńcę darowizny nie dochodzi do automatycznego powrotu własności składnika majątkowego nią objętego do majątku darczyńcy. Na skutek odwołania darowizny po stronie darczyńcy aktualizuje się uprawnienie do żądania powrotnego przeniesienia prawa własności. Jeżeli jednak takie roszczenie okaże się niemożliwe, wówczas zobowiązanie zmieni swój charakter i darczyńca będzie uprawniony do żądania zapłaty równowartości przedmiotu darowizny.

Przeprowadzając ten proces, należy zwrócić uwagę w szczególności na:

1. Przegląd Umów o Pracę

Pierwszym krokiem w due diligence jest szczegółowy przegląd umów o pracę wszystkich pracowników objętych transakcją ZCP. Należy zweryfikować zarówno warunki zatrudnienia, jak i ewentualne dodatkowe świadczenia przysługujące osobom zatrudnionym w organizacji, takie jak programy premiowe, nadgodziny czy liczba terminowych umów o pracę. Istotna jest także weryfikacja, czy pośród pracowników podlegających przeniesieniu znajdują się osoby w okresie ochronnym (przedemerytalnym) lub przebywające na zwolnieniach lekarskich i urlopach macierzyńskich/wychowawczych.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie z Kodeksem pracy, nabycie ZCP wiąże się z koniecznością zachowania dotychczasowych warunków zatrudnienia przenoszonych pracowników. W praktyce oznacza to, że nowy właściciel jest zobowiązany zapewnić pracownikom te same warunki płacy i zatrudnienia, jakie mieli wcześniej (tj. w poprzednim zakładzie pracy, z którego zostali przeniesieni). Przykładowo, jeśli w firmie oferowane były dodatkowe benefity, takie jak ubezpieczenia zdrowotne czy programy emerytalne, nowy pracodawca będzie musiał je zachować.

2. Analiza Zobowiązań Finansowych

Podczas due diligence należy przeanalizować wszelkie zobowiązania finansowe związane z pracownikami. Obejmuje to m.in. ewentualne zaległości w wypłatach wynagrodzeń, składkach na ubezpieczenia społeczne czy inne obowiązkowe świadczenia. Przyjęcie ZCP obarczonego długami może generować dodatkowe ryzyka dla nabywcy, dlatego istotne jest, aby wszystkie zobowiązania zostały jasno sprecyzowane przed finalizacją transakcji.

Zapraszamy do lektury innych części Poradnika podziału majątku, przygotowanego przez adwokatów i radców prawnych Kancelarii TURCZA: