Część I. Podział majątku małżonków w teorii | Podział majątku wspólnego – PORADNIK

Wraz z dzisiejszym artykułem, chcielibyśmy Państwa zaprosić do lektury cyklu artykułów poświęconych podziałowi majątku wspólnego małżonków. Cykl ten ma formę poradnika dla osób, które znalazły się w niejasnej sytuacji po rozwodzie i niemających rozeznania co do rozliczenia się z byłym małżonkiem z posiadanych składników majątkowych. Podział majątku można dokonać już w wyroku rozwodowym, ale często następuje to dopiero po ustaniu małżeństwa, nieraz po dłuższym czasie. Proces ten jednak można ułatwić i skrócić, a przez to zaoszczędzić niepotrzebnych emocji i wydanych pieniędzy. W kolejnych, publikowanych częściach napiszemy w ogólności i w zakresie konkretnych problemów praktycznych, między innymi o najdogodniejszej procedurze, by podziału dokonać, o długach majątkowych, o podziale nieruchomości, przedsiębiorstwa, spółek, rozliczenia spadków i darowizn, upadłości oraz powiązaniach z prawem pracy. A dziś słów kilka o podziale majątku wspólnego małżonków w ogóle.

Wspólność majątkowa

Wspólność ustawowa jest tzw. „preferowanym” przez ustawodawcę ustrojem majątkowym małżeńskim. Oznacza to, że w przypadku, gdy nupturienci nie zawarli uprzednio umowy majątkowej małżeńskiej, wspólność ustawowa powstaje z mocy samego prawa z chwilą zawarcia małżeństwa, natomiast ustaje z chwilą ustania małżeństwa.

Udziały w majątku po ustaniu wspólności

Wspólność ustawowa jest bezudziałową wspólnością łączną. Z chwilą ustania wspólności ustawowej, małżonkowie zyskują równe udziały w majątku wspólnym, bez względu na to, kto w jakim stopniu przyczynił się do powstania tego majątku (K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2023).

Przepis art. 43 § 2 k.c. przewiduje jednak, że każdy z małżonków, w przypadku wystąpienia ważnych powodów, może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

Istotne jest zatem, aby łącznie wystąpiły obydwie przesłanki:

1. małżonkowie przyczynili się do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu,
2. istnieją ważne powody, które uzasadniają konieczność ustalenia nierównych udziałów.

Co właściwie oznacza pojęcie „przyczynienia się do powstania majątku wspólnego”?

Przez sformułowanie „przyczynienie się do powstania majątku wspólnego” rozumie się wszelkie starania małżonków mające na celu zaspokojenie potrzeb rodziny. Co istotne, ww. pojęcia nie należy utożsamiać wyłącznie z kwestią uzyskiwanych dochodów. Na ocenę stopnia przyczynienia się do powstania majątku wspólnego wpływa również udział w wychowywaniu dzieci czy praca we wspólnym gospodarstwie domowym. Aby ustalić, że w danym przypadku mamy do czynienia z różnym stopniem przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego, dysproporcja pomiędzy „staraniami” musi być wyraźna. 

Ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów

Przesłanką konieczną do ustalenia nierównych udziałów jest również wykazanie, że przemawiają za tym ważne powody, które oceniane są z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.

W doktrynie wskazuje się, że za ustaleniem nierównych udziałów przemawiać może m.in. naganne zachowanie jednego z małżonków, polegające na rażącym lub uporczywym braku starań zmierzających ku powstaniu majątku wspólnego. Przykładem takiego postępowania może być również: porzucenie rodziny przez jednego z małżonków, brak podejmowania zatrudnienia, czy jak wskazał Sąd Najwyższy: podejmowanie ryzykownych przedsięwzięć gospodarczych, doprowadzanie do powstania zadłużeń czy dopuszczanie się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 10 stycznia 2019 r., II CSK 337/18).

Co ważne, brak jest uzasadnienia dla ustalenia nierównych udziałów w przypadku, gdy jeden
z małżonków nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego z uwagi na przewlekłą chorobą czy inne usprawiedliwione przyczyny.

Zwrot wydatków i nakładów

Co do zasady, w przypadku ustania wspólności małżeńskiej, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty.

Co ważne, nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły one wartość majątku w chwili ustania wspólności. Powyższa zasada wynika z tego, że przeznaczeniem majątku wspólnego ma być służenie dobru rodziny. Zwrotowi nie będą zatem podlegać wydatki i nakłady poczynione w celu zaspokojenia normalnych potrzeb jednego z małżonków, wśród których wymienia się m.in. koszty leczenia czy pobierania nauki.

Bezpośrednie stosowanie przepisów o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku

Z chwilą ustania wspólności ustawowej małżeńskiej, dochodzi do przekształcenia się bezudziałowej wspólności ustawowej we wspólność w częściach ułamkowych. Zgodnie z art. 46 k.r.o., od tego momentu do majątku, który był objęty wspólnością, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

Przeprowadzając ten proces, należy zwrócić uwagę w szczególności na:

1. Przegląd Umów o Pracę

Pierwszym krokiem w due diligence jest szczegółowy przegląd umów o pracę wszystkich pracowników objętych transakcją ZCP. Należy zweryfikować zarówno warunki zatrudnienia, jak i ewentualne dodatkowe świadczenia przysługujące osobom zatrudnionym w organizacji, takie jak programy premiowe, nadgodziny czy liczba terminowych umów o pracę. Istotna jest także weryfikacja, czy pośród pracowników podlegających przeniesieniu znajdują się osoby w okresie ochronnym (przedemerytalnym) lub przebywające na zwolnieniach lekarskich i urlopach macierzyńskich/wychowawczych.

Podkreślenia wymaga, że zgodnie z Kodeksem pracy, nabycie ZCP wiąże się z koniecznością zachowania dotychczasowych warunków zatrudnienia przenoszonych pracowników. W praktyce oznacza to, że nowy właściciel jest zobowiązany zapewnić pracownikom te same warunki płacy i zatrudnienia, jakie mieli wcześniej (tj. w poprzednim zakładzie pracy, z którego zostali przeniesieni). Przykładowo, jeśli w firmie oferowane były dodatkowe benefity, takie jak ubezpieczenia zdrowotne czy programy emerytalne, nowy pracodawca będzie musiał je zachować.

2. Analiza Zobowiązań Finansowych

Podczas due diligence należy przeanalizować wszelkie zobowiązania finansowe związane z pracownikami. Obejmuje to m.in. ewentualne zaległości w wypłatach wynagrodzeń, składkach na ubezpieczenia społeczne czy inne obowiązkowe świadczenia. Przyjęcie ZCP obarczonego długami może generować dodatkowe ryzyka dla nabywcy, dlatego istotne jest, aby wszystkie zobowiązania zostały jasno sprecyzowane przed finalizacją transakcji.

Zapraszamy do lektury innych części Poradnika podziału majątku, przygotowanego przez adwokatów i radców prawnych Kancelarii TURCZA: