Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo w postępowaniu upadłościowym

Mając na uwadze licznie, ogłaszane w ostatnim czasie, upadłości zarówno przedsiębiorstw, jak i osób fizycznych, pragniemy przybliżyć Państwu zasady zaspokajania w toku postępowania upadłościowego wierzycieli, których wierzytelności zabezpieczone są rzeczowo na majątku dłużników. Niniejszy artykuł skupiał się będzie w szczególności na zabezpieczeniach dokonanych w postaci hipotek oraz zastawów. Ustawodawca wprowadził bowiem dla tych wierzycieli, zwanych rzeczowymi, pewne odrębności, które w porównaniu do wierzycieli osobistych, zapewniają im uprzywilejowaną pozycję na wypadek ogłoszenia upadłości dłużnika.

Zgłoszenie wierzytelności

Stosownie do art. 236 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe (dalej jako: „p.u.”), warunkiem uczestnictwa wierzyciela osobistego, niezabezpieczonego rzeczowo w postępowaniu upadłościowym, jest zgłoszenie wierzytelności syndykowi. Z kolei wierzyciele osobiści dłużnika, posiadający zabezpieczenie rzeczowe wierzytelności, jeżeli nie skorzystają z uprawnienia do zgłoszenia swojej wierzytelności syndykowi, zostaną umieszczeni na liście wierzytelności z urzędu w kwocie wynikającej z ksiąg dłużnika. Mimo wszystko, w takiej sytuacji warto dokonać samodzielnego zgłoszenia wierzytelności, bowiem w razie braku informacji w księgach dłużnika o wysokości zobowiązania, wierzytelność może zostać umieszczona na liście w niższej wysokości, niż faktycznie powinna. Zgodnie z art. 236 ust. 3 p.u., przepisy dotyczące wierzytelności osobistych, zabezpieczonych rzeczowo, stosuje się odpowiednio do wierzytelności, gdzie upadły jest jedynie dłużnikiem rzeczowym. Wówczas wierzyciel, uczestniczący w podziale funduszy na prawach odmienności, zaspokajany jest z likwidacji przedmiotu zabezpieczenia. Jednocześnie nie ma on prawa do uzyskania zaspokojenia z pozostałych środków zgromadzonych w masie upadłości, które przekraczają wartość zbytego przedmiotu zabezpieczenia.

Dłużnik osobisty, a dłużnik rzeczowy

Kontynuując niniejsze rozważania, warto w tym miejscu podkreślić różnice zachodzące pomiędzy dłużnikiem osobistym, a dłużnikiem rzeczowym. Otóż dłużnik osobisty, zobowiązany z tytułu określonego stosunku prawnego na rzecz wierzyciela, odpowiada za niewykonanie zobowiązania całym swoim majątkiem. Z kolei w przypadku dłużnika rzeczowego, możliwość zaspokojenia się przez jego wierzyciela ogranicza się do konkretnego przedmiotu należącego do majątku dłużnika. Dopuszczalna jest również sytuacja, gdzie ta sama osoba jest jednocześnie dłużnikiem osobistym i dłużnikiem rzeczowym jak na przykład w przypadku hipoteki lub zastawu w jednej sprawie, a w innej zabezpieczeniem jest weksel lub takiego zabezpieczenia brak, a istnieje niezaspokojona wierzytelność, wynikająca z innego stosunku prawnego z tym samy dłużnikiem.

Zasady zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonych hipotekami i zastawami

Szczegółowe zasady zaspokajania wierzytelności zabezpieczonych hipotekami i zastawami uregulowane zostały w art. 345 p.u. Mianowicie, zgodnie z tym co zostało podkreślone, wierzytelności te korzystają ze szczególnego uprzywilejowania. Ustawodawca zapewnia bowiem pierwszeństwo dla roszczeń wierzycieli skierowanych do konkretnego składnika majątkowego dłużnika.

Warto podkreślić, że zanim suma uzyskana ze sprzedaży obciążonego składnika masy upadłości trafi do wierzycieli, zostaje wcześniej pomniejszona o określone koszty wskazane w ustawie. Otóż zgodnie z komentowanym przepisem, należą do nich koszty likwidacji określonego składnika, do których zalicza się w szczególności wydatki związane z oszacowaniem sprzedawanej rzeczy czy ogłoszeniami o sprzedaży, jak również inne koszty postępowania upadłościowego. Taka regulacja podyktowana jest faktem, aby uprzywilejowanie wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo nie odbywało się zbyt dużym kosztem pozostałych.

Kolejność praw wierzycieli zabezpieczonych hipotekami i zastawami

Zgodnie z ogólną regułą zawartą w art. 249 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej. Z kolei stosownie do § 2 komentowanego artykułu, przepis powyższy nie uchybia przepisom, które określają pierwszeństwo w sposób odmienny, jak na przykład art. 11 oraz 12 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (dalej jako: „u.k.w.h.”). Otóż stosownie do art. 11 u.k.w.h., ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, ujawnione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo przed takim prawem nieujawnionym w księdze. Z kolei w myśl art. 12 u.k.w.h., o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej rozstrzyga chwila, od której liczy się skutki dokonanego wpisu. Warto zwrócić również uwagę na art. 15 ustawy
o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, na podstawie którego ograniczone prawo rzeczowe powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla ustanowionego wcześniej zastawu rejestrowego.

W ust. 345 ust. 3 p.u. wskazano, że wraz z należnością główną zaspokajane są także wszystkie świadczenia uboczne (odsetki), jednakże pod warunkiem, że są one wyraźnie objęte prawem obciążającym likwidowany składnik masy upadłości. Jednocześnie ustawodawca zastrzegł, że przypadającą określonemu wierzycielowi sumę zalicza się kolejno na należność główną, następnie na odsetki i pozostałe roszczenia o świadczenia uboczne.

Podsumowując, wierzyciele zabezpieczeni rzeczowo na majątku upadłego mają większą szansę na  l  zaspokojenie w toku postępowania upadłościowego. Warto pamiętać, że w przypadku wierzycieli osobistych dłużnika, posiadających również zabezpieczenie rzeczowe swojej wierzytelności, wskazane jest dokonanie jej zgłoszenia syndykowi. Pozwoli to uniknąć sytuacji, gdzie wierzytelność nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności lub zostanie umieszczona w wysokości niższej, niż w rzeczywistości wynosi wysokość zobowiązania upadłego.