Słowo o dziedziczeniu testamentowym – pułapka wydziedziczenia przy małoletnich zstępnych wydziedziczonego

Testament oraz wydziedziczenie znajdują częste zastosowanie przy próbie wykluczenia niektórych osób w rodzinie z dziedziczenia. Najczęściej spadkodawca czyni z nich użytek, gdy pragnie wynagrodzić jedno ze swoich dzieci lub inną osobę, której chce przekazać cały spadek z pominięciem innych osób. Wyróżnionym spadkobiercą bywa w szczególności współdomownik, choć w tym wypadku skuteczniejszym narzędziem do wynagrodzenia dedykowanego spadkobiercy jest umowa dożywocia.

Umowa dożywocia ma jednak dwie wady. Po pierwsze jest dość kosztowna, po drugie nad jej prawidłowością czuwa notariusz. Ten ostatni fakt przeciwdziała w szczególności oszustwom polegającym na próbie nieuczciwego rozporządzenia majątkiem przyszłego spadkodawcy przez jednego ze spadkobierców i wykorzystanie np. niedołęstwa starszej osoby, co niejednokrotnie się zdarza przy fałszowaniu testamentu i wydziedziczenia.

Co do zasady spadek dziedziczy się zgodnie z regułami kodeksu cywilnego. W pierwszej kolejności powołane są z kodeksu do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 k.c.). Sporządzenie testamentu wyłącza dziedziczenie ustawowe. Można w ten sposób właśnie rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci wyłącznie na rzecz jednego spadkobiercy i pominąć w ten sposób pozostałych zstępnych (art. 959 k.c.).

Testament ma jednak istotne ograniczenie. Jest nim zachowek uregulowany w art. 991 k.c. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek, jeżeli zostali pominięci w testamencie. Wartość zachowku co do zasady wynosi 50 % udziału spadkowego. W przypadku małoletnich wynosi on już jednak 2/3 tego udziału i jest to uprawnienie, które w pewnym przypadku staję się pułapką dla wyróżnionych testamentem spadkobierców. Ma to miejsce w przypadku wydziedziczenia.

Spadkodawca może w określonych sytuacjach pozbawić w testamencie zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie określone w art. 1008 k.c.). Spadkodawcy pragnąc pomóc wyróżnionemu spadkobiercy niejednokrotnie decydują się na wydziedziczenie pozostałych spadkobierców właśnie po to, żeby spadkobierca testamentowy przejął 100 % spadku. Najczęściej jednak spadkodawcy, tudzież nieuczciwi spadkobiercy starający się wyłudzić korzystny testament i wydziedziczenie, działają bez wiedzy o art. 1011 k.c., który mówi, że zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Innymi słowy wydziedziczenie nie przechodzi na zstępnych wydziedziczonego. W praktyce zstępnymi wydziedziczonego są w wielu przypadkach osoby małoletnie. A jak już wyżej zaznaczono, małoletnim przysługuje aż 2/3 udziału spadkowego, czyli więcej niż samemu wydziedziczonemu. Oznacza to, że poprzez wydziedziczenie można wyświadczyć spadkobiercy testamentowemu niedźwiedzią przysługę.