Możliwość orzeczenia eksmisji w trakcie postępowania rozwodowego

Jednym z elementów wyroku rozwodowego, w przypadku, gdy małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, jest orzeczenie przez sąd, zgodnie z art. 58  § 2 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, sposobu korzystania z tego mieszkania. Niejednokrotnie okazuje się jednak, iż od momentu złożenia pozwu do uzyskania wyroku rozwodowego mija wiele miesięcy, a nawet lat (zwłaszcza w przypadku rozwodu z orzekaniem o winie), co może okazać się istotnym problemem w przypadku stosowania agresji czy innych uciążliwych zachowań ze strony jednego z małżonków. Rozwiązaniem może okazać się eksmisja, czyli usunięcie małżonka z zajmowanego wspólnie lokalu mieszkalnego.

Na jakiej podstawie jest zatem możliwa eksmisja małżonka?

Eksmisja współmałżonka możliwa jest na podstawie trzech różnych przepisów:

• art. 58 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie,
• art. 13 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.

Czy eksmisja małżonka jest możliwa przed wydaniem wyroku rozwodowego?

W pierwszej kolejności wskazać należy, że w polskim systemie prawnym nie występuje norma wprost pozwalająca na orzeczenie eksmisji postanowieniem zabezpieczającym, w związku z czym wniosek
o udzielenie zabezpieczenia poprzez nakazanie eksmisji powinien opierać się na przepisach ogólnych
o zabezpieczeniu roszczeń, tj. art. 730 i nast. Kodeksu Postępowania Cywilnego. Należy mieć jednak na względzie, że udzielenie zabezpieczenia wymaga spełnienia dwóch przesłanek w postaci: uprawdopodobnienia roszczenia oraz interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Zgodnie
z przepisem art. 58 §2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego konieczne jest uprawdopodobnienie, że zachowanie współmałżonka jest rażąca naganne i uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie stron. Pomocne w uprawdopodobnieniu owej przesłanki jest rzetelne zgromadzenie materiałów potwierdzających uciążliwe postępowanie współmałżonka. Interes prawny udzielenia zabezpieczenia wyraża się natomiast potrzebą uzyskania natychmiastowej ochrony prawnej w celu uchronienia uprawnionego przed szkodą lub innymi negatywnymi następstwami, które dotknęłyby go pomimo ostatecznego wygrania sprawy. Nadmienić należy przy tym, że część sądów, powołując się na możliwość uzyskania przez stronę ochrony poza procesem o rozwód, w szczególności poprzez powództwo oparte na przepisie art. 13 ustawy
o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego lub wniosek oparty na normie art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, wskazuje, iż nie zachodzi sytuacja „konieczności” udzielenia zabezpieczenia, o jakiej mowa w art. 755 § 2¹ k.p.c. Orzeczenie eksmisji w drodze postępowania zabezpieczającego występuje zatem jedynie w sytuacjach wyjątkowych.

Brak udzielenia przez sąd zabezpieczenia nie zamyka jednak stronie drogi do uzyskania ochrony. Tak jak zostało wspomniane powyżej, małżonek może wystąpić o eksmisję małżonka  ze wspólnego lokalu mieszkalnego w postępowaniu odrębnym podstawie art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r.
o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 172 z późn. zm.) bądź na podstawie art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1249). Wnioski takie złożyć można zarówno w trakcie postępowania rozwodowego, jak i po jego zakończeniu.

Czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku

Zgodnie z przepisem art. 560⁵ k.p.c. w sprawach, o których mowa w art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie sąd orzeka w terminie jednego miesiąca od dnia wniesienia wniosku. Termin ten, podobnie jak termin do rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia w postaci nakazu opuszczenia lokalu, jest jednak terminem instrukcyjnym, co oznacza że jego naruszenie przez sąd nie wywołuje ujemnych skutków procesowych, ponieważ ma on jedynie charakter porządkowy.

Skuteczność wniosku

Składając wniosek o eksmisję współmałżonka trzeba mieć na względzie, że jest to środek wyjątkowy,
a sąd uwzględni go jedynie wtedy, gdy zawinione zachowanie współmałżonka jest rażąco naganne
i uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Co więcej, należy również podkreślić, że eksmisja z mieszkania wspólnego nie jest równoznaczna z pozbawieniem współmałżonka tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego. Samo orzeczenie eksmisji nie jest bowiem rozstrzygnięciem dotyczącym uprawnienia współmałżonków do lokalu mieszkalnego. Powyższą kwestię będzie regulowało dopiero postanowienie o podziale majątku wspólnego.