Projekt nadchodzących zmian w kodeksie postępowania cywilnego

Pod koniec zeszłego roku Sejm rozpoczął pracę nad rządowym projektem ustawy nowelizującej kodeks postępowania cywilnego. Z uzasadnienia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wynika, że projekt zmierza do uproszczenia obowiązujących procedur, co przełożyć się ma na zmniejszenie obciążenia sądów pracą i skrócenie czasu trwania postępowań. Celem zmian jest także ułatwienie stronom i pełnomocnikom kontaktu z sądem, ułatwienie konsumentom dochodzenia swoich praw na drodze sądowej oraz wypełnienie luk w obowiązującym prawie.

Zważywszy, że nowelizacja obejmuje szeroki zakres zmian, w dzisiejszym artykule skupimy się przede wszystkim na tzw. doręczeniach komorniczych które wzbudziły wiele kontrowersji oraz zmian w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko osobie prawnej.

Zmiany w zakresie doręczeń komorniczych

Projektowany art. 139 § 2(1) k.p.c. przewiduje, że w przypadku niemożności doręczenia stronie będącej przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG pierwszego pisma procesowego w sprawie w sposób, o którym mowa w artykułach poprzedzających lub w § 1 tego artykułu, ze względu na nieujawnienie w tej ewidencji zmiany adresu do doręczeń, pismo będzie doręczane na adres zamieszkania strony. W przypadku zaś zaistnienia konieczności doręczenia pisma procesowego przez komornika sądowego (art. 139(1) k.p.c.) koszty doręczenia będą obciążały stronę niezależnie od wyniku sprawy. Co istotne, w projektowanym przepisie odniesiono się do „pierwszego pisma w sprawie”, gdyż w przypadku kolejnych pism procesowych zastosowanie znajdą zasady określone w art. 133 § 2(1) k.p.c. w związku z projektowanym art. 136 § 5 k.p.c. Jeżeli adres do doręczeń w CEIDG jest aktualny, a przedsiębiorca nie odbierze przesyłki, to nastąpi wówczas skutek, o którym mowa w art. 139 § 1 k.p.c. (tj. doręczenie przez awizo). Tym samym, przepis ten przewiduje obowiązek przedsiębiorców wpisanych do CEIDG zawiadomienia sądu o każdej zmianie adresu do doręczeń, zaś o skutku niedopełnienia obowiązku z art. 136 § 1 KPC sąd powinien pouczyć stronę przy pierwszym doręczeniu.

Warto w tym miejscu podkreślić, że w przypadku doręczeń dokonywanych przedsiębiorcom wpisanym do CEIDG zachodzi potrzeba innego potraktowania tych osób niż osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W szczególności wydaje się, że nie ma potrzeby, aby w przypadku niepodjęcia dwukrotnie awizowanej przesyłki wysłanej pod adres wskazany w CEIDG od razu przechodzić na tryb doręczenia pod aktualnym adresem zamieszkania przedsiębiorcy. Dlatego też jak wynika z projektowanego art. 139 § 2(1) k.p.c. doręczenie na adres zamieszkania powinno nastąpić w razie niemożności dokonania doręczenia w sposób przewidziany w § 1. O ile więc jest niedopuszczalne pozostawianie w aktach ze skutkiem doręczenia pism sądowych w przypadkach, w których adres w CEIDG jest ewidentnie nieaktualny (adresat nie jest znany pod adresem lub nie prowadzi tam już działalności), o tyle nic nie stoi na przeszkodzie uznaniu doręczenia zastępczego na adres z CEIDG za skuteczne w sytuacji, gdy przesyłka powróci dwukrotnie awizowana. Dokonywanie dalszych doręczeń przez podwójne awizo na adres z CEIDG jest w takiej sytuacji rozwiązaniem dostatecznie zabezpieczającym interesy przedsiębiorcy. Jednocześnie gdyby okazało się, że adres był nieaktualny, mimo braku stosownej adnotacji poczty, nic nie stoi na przeszkodzie, aby w zaistniałej sytuacji przywrócić zainteresowanemu termin na zasadach ogólnych.

W uzasadnieniu projektu ustawy podniesiono, że projektowana zmiana art. 139(1) k.p.c. ma na celu wyeliminowanie istniejących wątpliwości i ujednolicenie praktyki sądowej przez jednoznaczne wskazanie, że omawiany tryb doręczeń dotyczy jedynie osób fizycznych, którym korespondencja doręczana jest na adres zamieszkania. Według autorów ustawy odpowiada to pierwotnej intencji ustawodawcy, którego zamierzeniem było zapewnienie większej ochrony prawnej osób, których adres nie jest ujawniany w żadnych publicznych rejestrach, lecz odnosi się wyłącznie do stanu faktycznego ustalanego na gruncie przepisów prawa materialnego (tj. art. 25 k.c.).

Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym przeciwko osobie prawnej

Projekt zakłada także dodanie nowego przepisu – art. 818(1) k.p.c., który stanowi między innymi, że:

§1. Braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie stanowią podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego.

Jak wskazują autorzy ustawy, proponowane w nowym art. 818(1) k.p.c. rozwiązania mają na celu przeciwdziałanie wielu nieprawidłowościom, do których nagminnie dochodzi w toku prowadzenia postępowań egzekucyjnych. Polegają one na tym, że w razie wszczęcia egzekucji przeciwko osobie prawnej członkowie organu reprezentującego podmiot składają rezygnację lub zostają odwołani. Taka sytuacja nie jest tożsama z utratą zdolności sądowej bądź zdolności do czynności procesowych, niemniej jednak prowadzi do paraliżu egzekucji. Ustanowienie kuratora przez sąd rejestrowy jest po pierwsze czasochłonne, a ponadto wiąże się z dodatkowymi kosztami które musi ponieść wierzyciel z uwagi na uiszczenie zaliczki . Jednocześnie zdarza się, choć rzadko, że w razie powołania takiego kuratora spółka ponownie powołuje nowe władze i odpada tym samym jego podstawa ustanowienia. Dzieje się to wówczas tylko po to, aby ponownie doszło do rezygnacji członków zarządu.

Jak to wygląda obecnie? Zgodnie z art. 818 § 1 k.p.c. organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli się okaże, że wierzyciel lub dłużnik nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego. Na wniosek wierzyciela, a w wypadku gdy egzekucja została wszczęta z urzędu bez takiego wniosku, sąd ustanowi dla dłużnika niemającego zdolności procesowej kuratora na czas do ustanowienia przedstawiciela ustawowego.

Znajduję to również zastosowanie do osób prawnych, u których występują braki w organach je reprezentujących (czy to z uwagi na odwołanie lub złożenie rezygnacji przez osoby uprawnione do reprezentacji dłużnika – osoby prawnej). W takiej sytuacji, jak wskazywano powyżej organ egzekucyjny musi z urzędu zawiesić postępowanie, a wierzyciel może złożyć wniosek o ustanowienie kuratora dla dłużnika.

Nowe rozwiązania wprost przewidują, że braki w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej dłużnikiem nie stanowią podstawy do zawieszenia postępowania egzekucyjnego (§ 1). Jednocześnie w sytuacjach, gdy zachodzi potrzeba ochrony interesów dłużnika, komornik wstrzyma się z dalszymi czynnościami (§ 2). Zgodnie z proponowanymi rozwiązaniami kurator ma być ustanawiany „do sprawy” przez sąd nadzorujący egzekucję, analogicznie do rozwiązań wynikających z art. 802 k.p.c. Dla usprawnienia postępowania przyjmuje się, że kurator ustanawiany jest z urzędu, bez potrzeby uiszczania przez wierzyciela zaliczek, albowiem na etapie przymusowego wykonania tytułu wykonawczego państwo jest zobowiązane udzielić wierzycielowi jak najdalej idącego wsparcia w tym zakresie. Podkreślić jednak należy, że warunkiem ustanowienia kuratora jest okoliczność, iż podlegający egzekucji majątek musi wystarczyć na pokrycie wynagrodzenia kuratora. W sytuacji gdy spółka nie posiada majątku, brak ustanawianie kuratora tylko „dla zasady”, aby np. umorzyć postępowanie ze względu na jego bezskuteczność, wydaje się być zbędne. Jednocześnie jak zakłada projekt – koszty ustanowienia kuratora każdorazowo mają obciążać dłużnika i zwraca się je sądowi po ich wyegzekwowaniu z pierwszeństwem przed innymi należnościami.

Podsumowując, omawiany projekt miałby pomóc wierzycielom w walce z nierzetelnymi dłużnikami, wykorzystującymi na przykład przepisy o doręczeniach komorniczych w celu utrudniania postępowania sądowego. Proponowane zmiany przyczynią się także do usprawnienia prowadzenia egzekucji komorniczej przeciwko dłużnikom – osobom prawnym – również w przypadku braków w organach je reprezentujących. Zmiany należy więc ocenić pozytywnie, bowiem każdy pomysł ułatwiający wierzycielom odzyskiwanie należności zasługuje na aprobatę.

Z treścią Projektu można zapoznać się pod linkiem.