Pomimo funkcjonowania od wielu lat w polskim porządku prawnym instytucji rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, wielu przedsiębiorców nie dochodzi jej od swoich kontrahentów. Przyczyn tego stanu rzeczy można doszukiwać m.in. w braku wiedzy przedsiębiorców co do samej instytucji, czy też braku znajomości procedur dochodzenia rekompensaty w sądzie. W niniejszym artykule postaramy się Państwu przybliżyć mechanizm naliczania rekompensat.
W pierwszej kolejności zwrócić uwagę należy, że rekompensata co do zasady przysługuje przedsiębiorcy (wierzycielowi), który jest stroną transakcji handlowej. Definicja legalna transakcji handlowej znajduje się w art. 4 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (dalej jako: „ustawa”). Zgodnie z definicją transakcja handlowa stanowi umowę, której przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością. Stronami takich transakcji mogą być przy tym przede wszystkim przedsiębiorcy.
W przypadku tych transakcji handlowych wierzycielowi po upływie terminów zapłaty określonych w umowie lub ustalonych zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 4 ustawy tj. z chwilą nabycia uprawnienia do żądania odsetek, przysługuje również uprawnienie do żądania rekompensaty za koszty odzyskiwania należności (art. 10 ustawy) bez wzywania i konieczności wykazywania poniesienia tych kosztów.
Od 1 stycznia 2020 r. ustawodawca wprowadził widełki dotyczące rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Wysokość rekompensaty zależy od wartość świadczenia pieniężnego pozostałego do uregulowania i przysługuje w następujących wysokościach:
1) 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
2) 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
3) 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.
Powyższe uprawnienie przysługuje od każdej transakcji handlowej (zgodnie z brzmieniem art. 10 ust. 3 ustawy). Z literalnego brzmienia ww. przepisu wynika, że wierzycielowi przysługuje uprawnienie do żądania rekompensaty od każdej umowy. Problem pojawia się jednak w przypadku gdy strona wystawiła do jednej umowy kilka faktur, a w umowie nie wskazano, że świadczenie ma zostać spełnione w częściach. Powstaję wówczas pytanie, czy w takim przypadku wierzycielowi przysługuje roszczenie o rekompensatę za koszty odzyskiwania należności z tytułu każdej wystawionej faktury VAT/rachunku?
W orzecznictwie nie ma ugruntowanego jednolitego stanowiska, niemniej jednak zwraca się uwagę, że każda sprawa powinna być badana indywidualnie, a Sąd winien ocenić czy w okolicznościach konkretnej sprawy wierzyciel nie nadużył przyznanego mu prawa, biorąc pod uwagę przede wszystkim art. 5 k.c. (tak m.in. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 roku w sprawie o sygnaturze III CZP 94/15).
Zgodnie zaś z treścią art. 5 k.c. „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego”. Dlatego też należy do każdej transakcji czy relacji gospodarczej, podchodzić z ostrożnością i refleksją, czy w danym przypadku nie dojdzie do nadużycia prawa.
Idąc dalej, wskazaną rekompensatę można uzyskać na drodze standardowego postępowania cywilnego i przeważnie roszczenia te zgłasza się w ramach procesu zainicjowanego w celu odzyskania samej należności. Rekomendujemy by najlepiej już je zgłosić w samym pozwie. Praktyka pokazuje, że istotne jest także zainicjowanie właściwego postępowania, zanim minie termin przedawnienia roszczenia. W omawianym tu przypadku – jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 września 2021 roku, sygn. akt III CZP 37/20 – określa art. 118 Kodeksu cywilnego. Tym samym, dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi on trzy lata. Przy czym koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego.
Konkludując, wysokość rekompensaty za koszty odzyskiwania należności zależy przede wszystkim od wysokości świadczenia pieniężnego, z którego zapłatą dłużnik zalega przedsiębiorcy. Trzeba również pamiętać, że możliwość uzyskania tego świadczenia powstaje nawet wówczas, gdy wierzyciel faktycznie nie poniósł żadnych kosztów związanych z odzyskiwaniem danej należności i powstaje przez sam fakt opóźnienia w zapłacie.
Autorzy: |
Aleksandra Tąkiel
Radca prawny
Telefon: +48 61 666 37 60