Przekształcenie zlecenia w umowy o pracę przez PIP

Czy PIP zmieni zlecenie w umowę o pracę decyzją administracyjną?

Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk nr 1134) przewiduje możliwość przyznania Państwowej Inspekcji Pracy kompetencji do samodzielnej zmiany łączącego strony stosunku cywilnoprawnego (na przykład umowy zlecenia) w stosunek pracy.

Zgodnie z projektem, inspektor pracy będzie uprawniony do stwierdzenia istnienia stosunku pracy, ilekroć uzna że umowa cywilnoprawna łącząca strony ma cechy takiego stosunku. Stwierdzenie takie następować ma w drodze pisemnej decyzji wydawanej przez inspektora. Projekt przewiduje, że decyzja taka miałaby zawierać wysokość wynagrodzenia.

 Od decyzji ma służyć odwołanie do rejonowego sądu pracy. W obecnym stanie prawnym sytuacja jest odwrotna – to inspektor pracy może zwrócić się do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Celem projektowanych zmian jest wyeliminowanie tzw. „umów śmieciowych”, które często charakteryzują cechy właściwe umowie o pracę oraz umożliwienie Państwowej Inspekcji Pracy skuteczniejszego egzekwowania prawa pracy.

Przekształcenie zlecenia w umowy o pracę przez PIP

W planowanych zmianach Inspektor pracy może zmienić kontrakt cywilnoprawny w umowę o pracę decyzją administracyjną. W praktyce taka konstrukcja przepisów dałaby możliwość inspektorom pracy zmianę kontraktów w umowę o pracę w przypadku, gdy zleceniobiorca lub samozatrudniony wykonują pracę w warunkach faktycznie odpowiadających stosunkowi pracy.

Takie rozwiązanie zostało zawarte w projekcie szerokiej nowelizacji ustawy o PIP, ale nie jest pewne, czy poprze ją Sejm. Projekt skierowany został obecnie na pierwsze czytanie w Sejmie.

Gdyby nowelizacja ustawy o PIP weszłaby w życie, Inspektorzy wydawaliby decyzję administracyjną, a niezgadzający się z nią zatrudniający musiałby się odwoływać do sądu. To odwrócenie ról, bo zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeśli inspektor pracy uważa, że zlecenie jest świadczone w warunkach charakterystycznych dla etatu, może jedynie wystąpić albo do pracodawcy o przekształcenie kontraktu, albo do sądu pracy, aby ustalił istnienie stosunku pracy. To, czy te zmiany wejdą w życie, zależy od Sejmu (PIP bezpośrednio mu podlega; nie ma inicjatywy ustawodawczej).

W PIP trwają też prace nad kompleksową zmianą ustawy o PIP i to w szerszym zakresie niż przekształcanie umów. Jednak łatwiej jest przeprowadzić w Sejmie nowelizację dotyczącą konkretnego rozwiązania niż gruntowną reformę w wielu zakresach.

Dane GUS w sprawie zatrudnienia

Należy zwrócić również uwagę, że według danych GUS w 2019 roku na podstawie zlecenia lub dzieła (bez umowy o pracę) zarobkowało 1,2 mln osób, a 1,3 mln było samozatrudnionych. W ubiegłym roku PIP skontrolowała 24,7 tys. umów cywilnoprawnych, z czego 2,2 tys. (8,8 proc.) było zawartych w warunkach wskazujących na stosunek pracy. W wyniku miękkich interwencji PIP (wystąpień, rekomendacji) w 2020 roku umowę o pracę otrzymało 1,5 tys. osób na umowach cywilnoprawnych (w bardziej reprezentatywnym z uwagi na sytuację sanitarną roku 2019 było to 3,8 tys. osób). Inspektorzy złożyli też do sądów 21 pozwów o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz 40 osób. Te dane wskazują na potrzebę wzmocnienia działań, które ograniczą nadużycia zatrudnienia niepracowniczego.

Zmiana zlecenia w umowę o pracę na mocy decyzji administracyjnej – wątpliwości prawne

Pojawiają się wątpliwości prawne, czy przekształcanie umów cywilnoprawnych w etaty decyzją administracyjną byłoby zgodne z obowiązującym systemem prawa. Oczywiście instytucje publiczne funkcjonują na co dzień na podstawie procedury administracyjnej, ale powstaje pytanie czy napewno byłaby to prawidłowa ścieżka do ustalania istnienia stosunku pracy.

Jakie zmiany w PIP?

Z punktu widzenia pracodawców i zatrudnionych istotne są też inne rozwiązania, które wzmocnią i usprawnią działalność PIP. Nowelizacja ma mieć szerszy charakter, najprawdopodobniej będzie więc obejmować także sposób funkcjonowania PIP. Z wcześniejszych zapowiedzi wynika, że może chodzić np. o ograniczenie obowiązku uprzedzania o kontroli (co oznacza konieczność zmiany przepisów o działalności gospodarczej) i wprowadzenie na stałe możliwości jej przeprowadzania zdalnie (lub hybrydowo).

Uprawnienia i sposób funkcjonowania inspekcji należałoby dostosować do obecnej sytuacji i nowoczesnych technologii. Rozwiązania wzmacniające PIP nie powinny jednak ingerować w system prawa, w którym każdy organ ma przypisane kompetencje. Dotyczy to np. ustalania istnienia stosunku pracy, które jest domeną sądów.

Wydaje się jednak,  że lepszym rozwiązaniem byłyby zachęty do zawierania umów o pracę. Chodzi o stwarzanie korzyści ekonomicznych dla stosujących etaty, takich jak już stosowane klauzule społeczne w zamówieniach publicznych. To dobry sposób na eliminowanie nadużyć w zakresie podstaw zatrudnienia.