Wynajem lokalu należącego do majątku wspólnego małżonków przez jednego małżonka

W polskim prawie można wyróżnić dwa ustroje małżeńskie majątkowe. Wśród nich należy wymienić wspólność majątkową małżeńską oraz rozdzielność majątkową małżeńską.

Charakterystycznym dla wspólności majątkowej małżeńskiej (czy to ustawowej czy umownej) jest, aby poprzez złączenie nupturientów powstała współwłasność łączna, która istotnie różni się od współwłasności ułamkowej. Współwłasność, którą regulują przepisy kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), to współwłasność ułamkowa, jednakże ona nie ma zastosowania, co do zasady, w przypadku spraw małżeńskich – wyjątkiem jest moment ustania małżeństwa. Poprzez zakończenie związku małżeńskiego masa majątkowa, której przysługuje przymiot niepodzielności staje się współwłasnością byłych już małżonków w częściach ułamkowych, co istotnie ułatwia wzajemne rozliczenie się byłych małżonków między sobą w zakresie wspólnych rzeczy.

Wskazać należy, że w przypadku trwającego małżeństwa, w ustroju wspólności małżeńskiej przysługuje obu małżonkom prawo do rozporządzania lokalem samoistnie, tj. w taki sposób jak gdyby przysługiwało jednemu z nich wyłączne uprawnienie właścicielskie nieskrępowane współwłasnością łączną. Istotną regulacją w zakresie przedmiotowej sprawy to art. 36 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), który jasno określa, iż małżonkowie mogą rozporządzać w sposób nieograniczony jedynie tą częścią majątku wspólnego, co do której nie ma obowiązku uzyskania zgody drugiego małżonka. Katalog czynności materialnoprawnych, co do których rzeczona zgoda jest obligatoryjna statuuje art. 37 k.r.o. wymieniając je enumeratywnie. Przypadek wynajęcia osobie trzeciej lokalu mieszkalnego mieści się w katalogu z art. 37 k.r.o., a co za tym idzie „czynność prawna jednostronna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna (art. 37 § 4 k.r.o.). Ważność umowy zawartej bez wymaganej zgody małżonka zależy od jej potwierdzenia przez tego małżonka (art. 37 § 2 k.r.o.). Umowa pomiędzy zawarciem a potwierdzeniem dotknięta jest sankcją tzw. „bezskuteczności zawieszonej”.

Stanowisko to podzielił SN w wyroku z 2008 roku w sprawie o sygn. akt: III CSK 87/08 stwierdzając, że: „Czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest czynnością prawną niezupełną i wywołuje tzw. stan bezskuteczności zawieszonej. W czasie jego trwania strony są związane umową, niemniej podlega ona ocenie co do ważności dopiero po potwierdzeniu jej przez drugiego małżonka albo odmowie takiej akceptacji”.

Kolejno za stanowiskiem Sądu Najwyższego (sygn. akt: V CKN 1063/00) stwierdzić należy, że odstępstwa w tej mierze mogą wystąpić jedynie w przypadku związania lokalu z działalnością gospodarczą prowadzoną przez jednego z małżonków, gdzie niejako on sam sprawuje władztwo nad rzeczami służącymi do prowadzenia zorganizowanej działalności.

Z drugiej strony należy spojrzeć na uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku (sygn. akt: III AUa 931/15), gdzie skład orzekający stwierdził, iż: „więź łącząca małżonków jest silniejsza w porównaniu z – uregulowaną w prawie rzeczowym – więzią łączącą “ułamkowych” współwłaścicieli rzeczy wspólnej. Uzasadnia to jej niepodzielny charakter.” Wydaje się, iż konstatacji ta jest właśnie ucieleśnieniem regulacji z art. 36 § 2, art. 361 oraz art. 37 k.r.o., które ustanawiają wyższy standard ochrony niż ten z regulowanej przez k.c. współwłasności ułamkowej – nie tylko odwołano się do przesłanki czynności zwykłego zarządu, ale dodatkowo ustanowiony został katalog numerus clausus dający pewność w obrocie.

Biorąc pod uwagę powyższe, nie sposób nie zgodzić się z poglądami piśmiennictwa i judykatury. Sama konstrukcja wspólności majątkowej w zakresie dokonania czynności przez jednego małżonka obejmującego rzeczy objęte wspólnością majątkową małżeńską jest dość jednolicie interpretowana przez aktualne orzecznictwo. Dokonana jednostronna czynność prawna bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna, przy czym ważność tejże umowy uzależniona jest od potwierdzenia drugiego, a sam stan między zawarciem umowy a potwierdzeniem obarczony jest sankcją bezskuteczności zawieszonej. Dlatego też w okoliczności wynajęcia lokalu przez jednego małżonka, którego właścicielami są oboje małżonkowie (wspólność majątkowa małżeńska) jest to czynność obarczona bezskutecznością zawieszoną.