Mediacja w postępowaniu cywilnym – czy warto?

Odpowiadając na niniejsze pytanie w pierwszej kolejności należy wskazać, iż mediacją w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego jest dobrowolne, poufne i niesformalizowane postępowanie pozasądowe w sprawach cywilnych, w których możliwe jest zawarcie ugody, prowadzone między stronami (uczestnikami) określonego sporu przez osobę trzecią (bezstronnego mediatora) celem doprowadzenia do ugodowego załatwienia tego sporu. Mediacja jest dobrowolna, a rolą mediatora nie jest osądzenie sporu (jak to się ma w sprawie sądowej), tylko pomoc stronom w osiągnięciu kompromisu. Mediator nie podejmuje żadnych rozstrzygnięć, lecz umożliwia uczestnikom sformułowanie swoich celów wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu.

Jaka sprawa może trafić do mediacji?

Zgodnie z art. 183(1) k.p.c. sprawa może zostać skierowana na drogę mediacji, poprzez umowę stron lub na skutek skierowania sądu (oczywiście również w tej sytuacji jest wymagana zgoda obu stron).

Umowa o mediację może zostać zatem zawarta jeszcze przed pojawieniem się sporu. Zazwyczaj przyjmuje wtedy postać klauzuli zawartej w innej umowie i stanowi wówczas mechanizm pozasądowego rozwiązywania sporów jakie mogą wyniknąć na tle jej wykonywania.

Umowa o mediację może być również zawarta w ten sposób, że jedna ze stron skieruje do sądu wniosek o mediację, a druga wyrazi zgodę na jej przeprowadzenie. Wniosek o mediację, zgodnie z art. 183(7) k.p.c. powinien zawierać oznaczenie stron, dokładnie określenie żądania, jego uzasadnienie, podpis strony oraz wymienienie ewentualnych załączników. Zasadniczo więc odpowiada on wymaganiom pozwu. W tym miejscu jednocześnie zwracamy uwagę, iż w sytuacji gdy pomimo istnienia umowy o mediację jedna ze stron zamiast skierować sprawę do mediatora od razu wniesie do sądu pozew, pozwany przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, powinien podnieść stosowny zarzut. W wypadku podniesienia takiego zarzutu, sąd skieruje wówczas sprawę do mediacji.

Sąd może również z własnej inicjatywy skierować strony do mediacji tylko do czasu zakończenia pierwszej rozprawy. W późniejszym czasie może to uczynić wyłącznie na zgodny wniosek obu stron. Kierując sprawę do mediacji sąd wyznacza od razu osobę mediatora. Zgodnie jednak z główną zasadą mediacji – dobrowolności, strony mogą jednak wybrać do tej roli inną osobę.

Kto pełni funkcję mediatora?

Pełnienie roli mediatora nie jest obwarowane żadnymi szczególnymi warunkami. Ustawodawca postanowił, że o kwalifikacjach mediatora decyduje raczej jego osobowość, a nie fakt posiadania konkretnego wykształcenia. Zgodnie z art. 183(2) § 1 i 2 k.p.c. mediatorem nie może być tylko sędzia oraz osoba, która nie korzysta z pełni praw publicznych (pozbawienie praw publicznych może zostać orzeczone w wypadku popełnienia ciężkiego przestępstwa). W praktyce mediatorem najczęściej zostaje wówczas osoba figurująca na liście mediatorów, któregoś ze stałych ośrodków mediacyjnych, prowadzonych przez organizacje pozarządowe lub uczelnie. Listy stałych mediatorów są przekazywane sądom okręgowym, które często udostępniają je do publicznej wiadomości.

Jak długo trwa postępowanie mediacyjne?

Odpowiadając na to pytanie należy najpierw sprecyzować w jaki sposób sprawa trafiła do mediacji. Jeżeli stało się tak na skutek umowy stron, to postępowanie mediacyjne będzie trwało tak długo, jak długo strony będą miały wolę jego prowadzenia.

Natomiast gdy sprawę kieruje do mediacji sąd, to jednocześnie wyznacza on czas jej trwania, na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, chyba, że strony zgodnie wniosły o wyznaczenie dłuższego terminu. Sąd może również przedłużyć wyznaczony termin z innych ważnych powodów, jeżeli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy.

Ugoda zawarta przed mediatorem

W wypadku gdy strony w toku mediacji osiągną porozumienie mediator niezwłocznie prześle sądowi jej tekst wraz z wnioskiem o jej zatwierdzenie. Jeżeli mediacja została przeprowadzona przed wszczęciem postępowania sądowego ugoda zostanie wysłana do sądu, który byłby właściwy do rozpoznania danej sprawy. W tym miejscu podnieść należy, iż ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem.

Niemniej jednak, Sąd, jeżeli stwierdzi, że jest ona sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa, a także gdy jest niezrozumiała lub zawiera sprzeczności, odmówi zatwierdzenia ugody w całości lub części.

Ugoda zawarta przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd, w razie odmowy jej dobrowolnego wykonania, stanowi podstawę do przeprowadzenia egzekucji komorniczej.

Koszty mediacji

Wskazać również należy, iż według art. 98(1) K.p.c. do niezbędnych kosztów procesu zalicza się koszty mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd. Zgodnie z art. 183(5) K.p.c. koszty wynagrodzenia mediatora i zwrot wydatków obciążają strony. Koszty mediacji nie są objęte zwolnieniem od kosztów sądowych. Osoby zwolnione od kosztów sądowych muszą pokrywać koszty mediacji z własnej kieszeni, nawet w przypadku sądowego skierowania do mediacji, chyba że mediator wyraził zgodę na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Wynagrodzenie mediatora jest jednak niezależne od wyniku mediacji, ponieważ mediator świadczy na rzecz stron swego rodzaju usługi. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym wynagrodzenie mediatora w sprawach o prawa majątkowe wynosi 1% WPS (wartości przedmiotu sporu), ale nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2.000 zł za całość postępowania mediacyjnego. W sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz w sprawach o prawa niemajątkowe wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi za pierwsze posiedzenie 150 złotych, a za każde kolejne – 100 złotych, łącznie nie więcej niż 450 złotych. Jednocześnie do powyższych kosztów należy doliczyć poniesione wydatki, tj. koszty przejazdów, wynajmu pomieszczenia na spotkania stron, zawiadomień, czy nawet zużytych materiałów biurowych. Jeżeli mediacja zakończy się ugodą, koszty znosi się wzajemnie (art. 104(1) K.p.c.), brak ugody skutkować będzie obciążeniem kosztami strony przegrywającej na zasadach ogólnych.

W przypadku mediacji sądowej zawarcie ugody przed mediatorem w toku postępowania w sprawie powoduje zwrot z urzędu całej (gdy ugodę zawarto przed rozpoczęciem rozprawy w I instancji) albo trzech czwartych (gdy ugodę zawarto po rozpoczęciu rozprawy) opłaty uiszczonej od pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty (art. 79 ust.1 pkt 1 lit. h i art. 77 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Podsumowując powyższe, mediacja wydaje się być dobrym sposobem na szybkie rozwiązanie sporu bez angażowania sądu. Jeśli chodzi zaś o same koszty, to jest ona korzystna przeważnie, gdy wartość przedmiotu sporu nie jest znaczna, a poziom skomplikowania sprawy pozwala rozwiązać spór przy pomocy bezstronnej osoby – mediatora.