Legalna kontrola trzeźwości pracowników przez pracodawców – projekt ustawy

Pracodawcy mają problemy wobec nieuregulowania procedury prewencyjnej kontroli trzeźwości pracownika. Dlatego Rzecznik Praw Obywatelskich w grudniu 2020 roku zwrócił się do Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii Jarosława Gowina o przyspieszenie prac nad wprowadzeniem kompleksowej regulacji umożliwiającej przeprowadzanie takiej samodzielnej kontroli pracowników na obecność alkoholu, a także innych środków psychoaktywnych i odurzających.

Dla wielu podmiotów, w szczególności zatrudniających pracowników takich jak kierowcy, kontrolerzy ruchu czy obsługujących maszyny, sytuacja taka wiązała się ze wzrostem ryzyka wypadków przy pracy i realnie wpływała na bezpieczeństwo i dyscyplinę w miejscu pracy. Ustawodawca pochylił się jednak na tą kwestią i obecnie trwają pracę nad projektem ustawy dopuszczającej, pod pewnymi warunkami, przeprowadzanie kontroli trzeźwości przez pracodawców.

Należy przypomnieć, że Sąd Najwyższy w jednym z wyroków dopuścił stosowanie wyrywkowych kontroli trzeźwości w sytuacjach, w których z uwagi na charakter pracy lub zakładu pracy istnieje ryzyko zagrożenia dla życia i zdrowia. Wskazał zarazem, że poddanie się profilaktycznym badaniom na trzeźwość należy zakwalifikować do podstawowych obowiązków pracownika, a uchylenie się od tego należy traktować jako ich naruszenie.

Jednocześnie, Urząd Ochrony Danych Osobowych wyraził oficjalne stanowisko, że w obecnym stanie prawnym pracodawcy nie mają podstaw do samodzielnego kontrolowania stanu trzeźwości pracowników, nawet wyrywkowo. Rozwiązania tego problemu nie znajdziemy również w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

W efekcie kwestia ta nie znajduje jednoznacznego rozwiązania w orzecznictwie sądów powszechnych, które wydają różne wyroki. Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi pracowników, kwestionujące uprawnienia pracodawców do przeprowadzania kontroli.

W odpowiedzi Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii potwierdziło, iż zostały podjęte działania mające na celu uregulowanie kwestii przeprowadzania przez pracodawców prewencyjnych kontroli trzeźwości pracowników, a także kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu w ich organizmach. W chwili obecnej trwają prace wewnątrz resortu, poprzedzające oficjalne rozpoczęcie procedury legislacyjnej w tym zakresie.

We wstępnym, roboczym projekcie regulacji przewidziano dwa tryby prowadzące do niedopuszczenia pracownika znajdującego się w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy:

1. na podstawie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy – w odniesieniu do pracowników nieobjętych kontrolą trzeźwości lub kontrolą na obecność środków działających podobnie do alkoholu (zarówno w przypadku, gdy pracodawca w ogóle nie wprowadził takiej kontroli, jak i w odniesieniu do części pracowników, którzy nie spełniają ustawowych przesłanek objęcia kontrolą);
2. w wyniku przeprowadzenia prewencyjnej kontroli trzeźwości lub kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu i uzyskania wyniku wskazującego na znajdowanie się przez pracownika w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu.

W zakresie określenia celów przetwarzania przez pracodawcę danych o obecności alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika resort nawiązał współpracę z Urzędem Ochrony Danych Osobowych. Współpraca ta ma na celu zapewnienie realizacji potrzeb pracodawców w zakresie kontroli trzeźwości i kontroli na obecność środków działających podobnie do alkoholu, przy jednoczesnym zapewnieniu zgodności projektowanej regulacji z przepisami o ochronie danych osobowych.