Wpływ postępowania upadłościowego na postępowanie sądowe i egzekucyjne

Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości rozpoczyna się z momentem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, a kończy się wydaniem orzeczenia merytorycznego (postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości) lub formalnego (np. o umorzeniu postępowania). Samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie wstrzymuje prowadzonych wobec dłużnika postępowań egzekucyjnych. Oznacza to, że takie postępowania mogą toczyć się nadal. Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa dopiero z dniem ogłoszenia upadłości, a konkretnie po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

Zawieszenie postępowania egzekucyjnego w wyniku ogłoszenia upadłości dłużnika nie ma wpływu na dokonane wcześniej czynności egzekucyjne, w szczególności nie rodzi po stronie wierzyciela obowiązku zwrotu do masy upadłości sum otrzymanych przed ogłoszeniem upadłości (P. Janda [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz, wyd. II, Gdańsk 2020, art. 146). Natomiast sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. W przypadku naruszenia przez organ egzekucyjny tego obowiązku, syndykowi przysługuje roszczenie przeciwko wierzycielom o zwrot otrzymanych kwot oraz roszczenie odszkodowawcze, przeciwko organowi egzekucyjnemu o naprawienie szkody wyrządzonej bezprawnym działaniem organu egzekucyjnego.

Niezależnie od powyższego, możliwe jest zawieszenie postępowania egzekucyjnego oraz uchylenie zajęcia rachunku bankowego na wniosek podmiotu, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego, jeżeli jest to niezbędne do osiągnięcia celów postępowania upadłościowego. Podstawowym celem postępowania upadłościowego jest bowiem wspólne dochodzenie roszczeń przez ogół wierzycieli od niewypłacalnego dłużnika, a nie zaspokojenie tylko jednego z nich;  zawieszenie postępowania egzekucyjnego oraz uchylenie zajęcia rachunku bankowego musi służyć zachowaniu majątku dłużnika dla ewentualnego podziału między wszystkich uczestników przyszłego postępowania upadłościowego. Pojawiają się również głosy, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego może nastąpić tylko wtedy, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości obejmuje możliwość zawarcia układu z wierzycielami.

Skutkiem zawieszenia postępowania środki wyegzekwowane przez organ egzekucyjny, a nieprzekazane wierzycielom, pozostają w dyspozycji organu egzekucyjnego (nawet w przypadku uprawomocnienia się planu podziału) i co do zasady zostaną przekazane syndykowi w przypadku ogłoszenia upadłości (w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez sąd zabezpieczenie upada z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu) (W. Gewald [w:] Prawo upadłościowe. Komentarz, red. A. J. Witosz, Warszawa 2017, art. 39). Na postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego,  dłużnikowi oraz wierzycielowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne przysługuje zażalenie.

Po ogłoszeniu upadłości prowadzenie egzekucji wobec składników majątkowych masy upadłości jest niemożliwe – dotyczy to zarówno wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości, jak i wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości. Dochodzenie wierzytelności powstałych przed ogłoszeniem upadłości następuje w trybie zgłoszenia wierzytelności syndykowi, nawet jeżeli wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym lub został o nią wytoczony spór przed ogłoszeniem upadłości. Zgłoszenie wierzytelności spełnia podobną funkcję jak wytoczenie powództwa w procesie i jest jedynym trybem jej dochodzenia w postępowaniu upadłościowym (F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze w zarysie, Warszawa 2009, s. 209; A. Jakubecki [w:] A. Jakubecki, F. Zedler, Prawo upadłościowe…, 2010, s. 520).

Po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu, co wynika z odebrania dłużnikowi prawa do samodzielnego zarządu zgromadzonym majątkiem. Wszelkie konsekwencje podejmowanych przez syndyka czynności dotykają wprost osoby upadłego. Wyjątkiem są postępowania w sprawach o należne od upadłego alimenty oraz renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstroju zdrowia albo utratę żywiciela oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Te postępowania, mimo ogłoszenia upadłości pozwanego, toczą się nadal przeciwko upadłemu. Co istotne, w postępowaniu upadłościowym alimenty przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości zaspokaja się wobec każdego uprawnionego w kwocie nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.