Wybrane najskuteczniejsze formy zabezpieczenia roszczeń

W obecnych czasach prowadzenie działalności gospodarczej jest obarczone coraz to większym ryzykiem związanym z brakiem skutecznego dochodzenia swoich wierzytelności. Warto wspomnieć, że przed zawarciem jakiejkolwiek transakcji przezorny przedsiębiorca w celu uniknięcia utraty cennego czasu a przede wszystkim niepotrzebnych kosztów, zawczasu powinien podjąć szereg kroków, dzięki którym zwiększy swoje szanse na uzyskanie zaspokojenia swoich wierzytelności.

Formy zabezpieczenia roszczeń

Obecnie w Polsce epidemia koronawirusa nadal jest w fazie wzrostu zachorowań. Ponadto duża część populacji zmuszona jest przebywać w domu, powyższe czynniki drastycznie wpływają na gospodarkę, która już dzisiaj w dość dużym stopniu jest zachwiana. Mimo iż wiele przedsiębiorców zmuszona jest funkcjonować w „takich” czasach, formy zabezpieczenia roszczeń warto stosować jak najczęściej.

Wobec powyższego, w celu zwiększenia swoich szans na zapłatę długów, w pierwszej kolejności przed zawarciem jakiejkolwiek transakcji przedsiębiorca winien maksymalnie się zabezpieczyć. W aktualnie obowiązujących przepisach mamy kilka grup możliwych form zabezpieczenia roszczeń, tj.:

1. zabezpieczenie na majątku,
2. zabezpieczenie od osób trzecich,
3. zabezpieczenia mające znaczący wpływ na postępowanie sądowe.

Zabezpieczenia na majątku

Do tej grupy zaliczamy m. in. hipotekę, zastaw (zwykły i rejestrowy) oraz tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie. W niniejszym artykule skupię się wyłącznie na przybliżeniu tematyki zabezpieczenia roszczenia poprzez wykorzystanie instytucji hipoteki.

Hipoteka jest uregulowana w art. 65 i  następne ustawie z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 r. (tekst jedn. z dnia 18 października 2019 r.; Dz.U. z 2019 r. poz. 2204). Celem hipoteki jest zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej, która może być wyrażona w walucie polskiej oraz zagranicznej. Co istotne, wierzytelność może mieć charakter istniejący jak i przyszły, które powstały w wyniki określonego stosunku prawnego. Hipoteka umożliwia wierzycielowi, któremu przysługuje, dochodzenie zaspokojenia z nieruchomości lub innego przedmiotu obciążonego tym ograniczonym prawem rzeczowym. Ponadto instytucja ta uprawnia wierzyciela hipotecznego do zaspokojenia się z obciążonej nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością oraz z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Jednakże należy pamiętać, że wpis hipoteki do ksiąg wieczystych ma charakter konstytutywny, bowiem hipoteka powstaje dopiero z dniem jej ujawnienia w księdze wieczystej, a nie z dniem jej ustanowienia.

Warto w tym miejscu nadmienić o hipotece przymusowej. Instytucja ta nie wymaga uzyskania zgody właściela nieruchomości (dłużnika). Jedynym elementem, jaki zmuszony jest posiadać wierzyciel, to m. in. prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu orzeczenia sądu, także wyroki sądów polubownych, ugody sądowe czy też akty notarialne, w których właściciel nieruchomości poddał się dobrowolnej egzekucji w trybie art. 777 kpc.

Podsumowując, aby skutecznie skorzystać z instytucji hipoteki, należy pamiętać o dwóch przesłankach, tj. zawarcie umowy pomiędzy właścicielem nieruchomości a wierzycielem oraz uzyskanie wpisu
w księdze wieczystej.

Zabezpieczenie od osób trzecich

Do tej grupy należą instytucje m. in. poręczenie, gwarancja bankowa, przelew wierzytelności oraz przystąpienie do długu. W niniejszym artykule skupię się wyłącznie na przybliżeniu tematyki zabezpieczenia roszczenia poprzez wykorzystanie instytucji poręczenia.

Poręczenie jest uregulowane w art. 876- 887 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (tekst jedn. z dnia 16 maja 2019 r.; Dz.U. z 2019 r. poz. 1145). Poręczenie charakteryzuje się osobistym zabezpieczeniem wierzytelności poprzez odpowiedzialność majątkowej osoby trzeciej obok dłużnika. Osoba ta przyjmuje na siebie odpowiedzialność za spełnienie świadczenia przez dłużnika. W umowie poręczenia poręczyciel zobowiązuje się do spełnienia świadczenia wierzycielowi, jeżeli nie uczyni tego jego dłużnik. Dzięki temu wierzyciel uzyskuje dodatkową osobę, która całym swoim majątkiem aktualnym i przyszłym odpowiada za zabezpieczone zobowiązanie. Samo oświadczenie poręczyciela złożone dłużnikowi lub osobie trzeciej nie rodzi skutków prawnych względem wierzyciela.

Podkreślenia wymaga fakt, że w przypadku wykorzystania instytucji poręczenia, udział dłużnika przy zawieraniu umowy poręczenia nie jest wymagany. Co więcej, w okoliczności braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel odpowiada za dług dłużnika tak jak współdłużnik solidarny. Wierzyciel po upływie terminu do spełnienia świadczenia przez dłużnika może domagać się jego spełnienia przez poręczyciela. Dla wystąpienia z tym żądaniem nie jest konieczne uprzednie żądanie spełnienia świadczenia od dłużnika, zawiadomienie go o upływie terminu spełnienia świadczenia i popadnięciu w opóźnienie lub zwłokę albo też prowadzenie bezskutecznej egzekucji z majątku dłużnika.

Zabezpieczenia mające znaczący wpływ na postępowanie sądowe

Do tej grupy należy zaliczyć m. in. kary umowne, odsetki umowne, dobrowolne poddanie się egzekucji, weksel in blanco, zadatek. W tym miejscu pragnę podkreślić, że w obrocie gospodarczym jest to najczęściej wykorzystywana instytucja. Wskazać bowiem należy, że przedmiotowe instytucje zabezpieczają wierzyciela w ten sposób, że możliwie w jak najkrótszym czasie możliwe jest uzyskanie tytułu wykonawczego wobec dłużnika i w następstwie złożenie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Podsumowanie

Warto pamiętać, że sama transakcja i w efekcie wystawienie faktury VAT, a nawet umowa określająca stosunek cywilnoprawny nie stanową wystarczającego zabezpieczenia dla przedsiębiorcy. Wobec czego moim zdaniem, w tak trudnych czasach dla przedsiębiorców, warto skorzystać w instytucji zabezpieczenia roszczeń. Przepisy prawne oferują dość spory wachlarz możliwych form zabezpieczenia roszczeń, które można dostosować do stosunku oraz charakteru transakcji.

W związku z czym, weryfikacja kontrahenta przed zawarciem transakcji oraz wykorzystanie jednej z form zabezpieczenia roszczeń moim zdaniem najskuteczniej pozwalają przedsiębiorcy zabezpieczyć szeroko pojęty interes.