Nowa ustawa w sprawie zagrożenia koronawirusem

W dniu 02 marca 2020 roku, późnym wieczorem, Sejm uchwalił rządową specustawę, przygotowaną w związku z prewencją i zwalczaniem chorób zakaźnych, w tym COVID-19 wywołanej koronawirusem SARS-CoV-2 oraz postępowaniem w sytuacjach kryzysowych, które z takich chorób wynikają. Celem regulacji jest zminimalizowanie zagrożenia dla zdrowia publicznego wywołanego przez szybkie rozprzestrzenianie się wspomnianej choroby.

Choroba zakaźna COVID-19, wywołana przez koronawirusa SARS-CoV-2, pojawiła się w grudniu w  Wuhanie w środkowych Chinach. Od tego czasu zakażenia odnotowano w wielu krajach na świecie, w  tym w Europie – m. in. we Włoszech, Niemczech, Francji, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Finlandii, Danii, Norwegii, Szwecji, Austrii, Grecji, Białorusi, Litwie, Estonii i Rumunii.

Z danych statystycznych GIS wynika, że od dnia 31 grudnia 2019 r. do dnia 2 marca 2020 r. na świecie odnotowano ponad 89 tys. potwierdzonych przypadków choroby COVID-19, w tym w ponad trzech tysiącach przypadków zakończyła się ona śmiercią. Najwięcej przypadków śmiertelnych odnotowano w  Chinach.

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy, istnieje konieczność wprowadzenia szczególnych rozwiązań, umożliwiających podejmowanie działań minimalizujących zagrożenie dla zdrowia publicznego, stanowiących uzupełnienie podstawowych regulacji zawartych w szczególności w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Ustawa wprowadza m. in.:

• możliwości łatwiejszego zlecania przez pracodawcę pracy zdalnej w czasie kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego (obowiązek podjęcia pracy zdalnej na czas oznaczony po wydaniu polecenia przez pracodawcę);
• zwolnienia z kontroli na lotniskach dla służb medycznych;
• możliwości wyłączenia stosowania prawa zamówień publicznych w odniesieniu do zamówień niezbędnych do przeciwdziałania COVID-19;
• możliwości nałożenia przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek Ministra Zdrowia, obowiązków na spółki lecznicze i samorządy;
• możliwości wydawania przez wojewodę poleceń organom administracji;
• możliwości wydawania przez Prezesa Rady Ministrów poleceń innym podmiotom (w tym przedsiębiorcom);
• możliwości wyłączania stosowania prawa budowlanego oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
• możliwości nałożenia obowiązku wykonywania dodatkowych zadań przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej;
• zwiększenie uprawnień Głównego Inspektora Sanitarnego do wydawania decyzji, zaleceń i  czynności zapobiegawczych lub kontrolnych różnym osobom prawnym.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy dla rodziców

Doprecyzowane zostały także przepisy dotyczące opieki nad dziećmi w sytuacji, gdy żłobek, klub dziecięcy, przedszkole lub szkoła zostały zamknięte z powodu koronawirusa. Wprowadzono dodatkowy zasiłek opiekuńczy dla osób podlegających ubezpieczeniu chorobowemu w związku z zamknięciem żłobka, przedszkola lub szkoły ze względu na ogłoszenie epidemii (lub zamknięcie placówki w związku z obecnością COVID-19). Okres pobierania tego zasiłku opiekuńczego nie może być dłuższy niż 14 dni.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przyznawany jest w trybie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i  macierzyństwa, i nie wlicza się do okresu, o którym mowa w art. 33 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, który wynosi 60 dni.

Ustawa wprowadza przepisy prawne, które mogą w określonej sytuacji w znaczny sposób ograniczać prawa i wolności obywatelskie. Zawiera ona szereg zmian legislacyjnych mających na celu zwiększenie efektywności działań Rady Ministrów oraz administracji rządowej i samorządowej w sytuacjach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem chorób zakaźnych u ludzi oraz wywołanych nimi sytuacjach kryzysowych.

Przymusowa hospitalizacja

W specustawie zmieniono niektóre przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Wprowadzono możliwość zastosowania przymusowej hospitalizacji. Objęłaby ona osoby zarówno chore, jak i podejrzane o bycie chorymi. Sam kontakt z  osobą chorą może skutkować zamknięciem w odosobnieniu, co mogłoby być czynione nawet wielokrotnie względem jednej osoby – do czasu stwierdzenia braku zagrożenia dla zdrowia lub życia. Wprowadzono też obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie. Ustawa definiuje miejsce kwarantanny, normuje zakaz opuszczania tego miejsca, czasowe ograniczenie korzystania z lokali lub terenów oraz obowiązek ich zabezpieczenia, nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, terenów i obiektów, nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, zakaz opuszczania strefy zero przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie oraz nakaz określonego sposobu przemieszczania się.

Ograniczenia dla przedsiębiorców

W myśli specustawy Prezes Rady Ministrów oraz Wojewoda po udzieleniu na to zgody przez Premiera mógłby wydawać wiążące polecenia w formie niewymagających uzasadnienia decyzji administracyjnych podlegających natychmiastowemu wykonaniu nawet przedsiębiorcom.

Po stwierdzeniu sytuacji kryzysowej nastąpią czasowe ograniczenia działalności określonych przedsiębiorców, które dotyczyć będę produktów leczniczych, wyrobów medycznych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, środków ochrony osobistej  oraz udzielania świadczeń zdrowotnych. Będą one realizowane w ramach programu mobilizacji gospodarki. Produkty takie jak maseczki higieniczne, rękawiczki jednorazowe czy też leki przeciwwirusowe trafią wyłącznie bezpłatnie do pacjentów, będzie też możliwość wprowadzenia na nie cen maksymalnych. Wprowadzono możliwość zarządzenia czasowej reglamentacji zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły.

Wprowadza się możliwość selektywnego uruchomienia programu mobilizacji gospodarki, w zakresie m.in. wskazanych wyżej rodzajów działalności, na podstawie przesłanki, którą jest ochrona ludności przed zagrożeniami występującymi na terytorium RP, których charakter i rozmiar wymaga użycia środków niebędących w posiadaniu organów administracji rządowej lub posiadanych w  niewystarczającej ilości. Rozwiązanie umożliwia produkcję oraz dystrybucję produktów, które w  założeniu mają zabezpieczyć potrzeby związane ze zwalczeniem zagrożeń zdrowia lub życia ludzkiego.

Brak odpowiedzialności przewoźników

Zgodnie ze zmianami zarządzający lotniskiem, zarządzający dworcem kolejowym, przewoźnik lotniczy, kolejowy lub drogowy, nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z uzasadnionymi działaniami władz publicznych mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19, w szczególności za brak możliwości przewozu.

Odpowiedzialność organów państwowych za szkody

W trakcie obrad sejmowej komisji zdrowia przed uchwaleniem ustawy przyjęta została poprawka zakładająca wykreślenie jednego z artykułów ustawy, który wywoływał największe emocje. Chodzi o  art. 13, w brzmieniu: „Skarb Państwa, organy jednostek samorządu terytorialnego oraz państwowe jednostki organizacyjne nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z  uzasadnionymi działaniami mającymi na celu przeciwdziałanie Covid-19”. Przepis ten był kontrowersyjny z powodu przyznania szerokich kompetencji organom władzy państwowej, do których należy nawet zajmowanie własności prywatnej. Ostatecznie został on zmieniony poprzez określenie drogi odwołania administracyjnego od decyzji wojewody do ministra. Umożliwiono też dochodzenie odszkodowania przed sądem.

Prawo budowlane

W ramach specustawy przyjęto również zmianę zawieszającą prawo budowlane, jej artykuł 11  zakłada, że „do projektowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, w  tym zmiany sposobu użytkowania, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, nie stosuje się przepisów ustawy o prawie budowlanym, planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz ochronie i opiece nad zabytkami”. Zmiany te najprawdopodobniej mają służyć nagłemu przystosowaniu szpitali, np. poprzez umieszczenie w nich większej liczby łóżek, niż było to pierwotnie przewidziane w danej placówce ochrony zdrowia.                                       

Wejście w życie

Ustawa wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.