Działalność gospodarcza

Umowa dowodowa – nowość w sprawach gospodarczych

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, dokonana na podstawie Ustawy o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 4 lipca 2019 r. wprowadziła do procesu nową instytucję – jest to umowa dowodowa. Zgodnie z założeniami ustawodawcy, z uwagi na wyłączenie możliwości przeprowadzenia określonych dowodów, czas potrzebny do rozpoznania sprawy ma ulec znacznemu skróceniu.

Istota umowy dowodowej

Zgodnie z przepisem art. 458 (9) § 1 k.p.c. strony mogą się umówić, że w przypadku sporu na tle stosunku wynikającego z umowy zawartej między stronami, strony nie będą mogły posłużyć się określonymi dowodami dla wykazania określonych faktów. Oznacza to, że strony mogą umownie wyłączyć możliwość przeprowadzenia w toku procesu dowodu np. z zeznań świadków, z przesłuchania stron, czy z opinii biegłego.

Dla swej ważności umowa dowodowa powinna być zawarta w formie pisemnej. Ponadto, przepis
art. 458 (9) § 2 k.p.c. dopuszcza zawarcie umowy dowodowej ustnie przed sądem, poprzez złożenie zgodnych oświadczeń stron do protokołu. Oznacza to, że umowa dowodowa może być zawarta
w momencie nawiązywania stosunku prawnego między stronami (np. poprzez wprowadzenie do zawieranego kontraktu odpowiednich zapisów co do umowy dowodowej), jak i w późniejszym czasie, w toku postępowania sądowego. Co istotne, zastrzeżenie w umowie dowodowej warunku lub terminu skutkuje nieważnością tak zawartej umowy, o czym stanowi art. 458 (9) § 3 k.p.c.

Zakres zastosowania i konsekwencje zawarcia umowy dowodowej

Z uwagi na daleko idące skutki, jakie mogą wynikać z zawarcia umowy dowodowej, celem uniknięcia nadużyć, możliwość stosowania umowy dowodowej została ograniczona jedynie do postępowań odrębnych w spraw gospodarczych. Zatem, przedsiębiorca nie może wyłączyć określonych dowodów
w przypadku sporu z konsumentem. Takie rozwiązanie należy ocenić pozytywnie, gdyż pozwala
to uniknąć sytuacji, w której umowy dowodowe wkomponowywane są w treść obszernych wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców w umowach z konsumentami. Praktyka obrotu gospodarczego pokazuje, że niska świadomość prawna konsumentów co do skutków określonych zapisów umownych od lat pozostaje na niezmiennym poziomie. Zatem, możliwość wprowadzenia umowy dowodowej do nieprofesjonalnego obrotu i wykluczenie określonych środków dowodowych powiększyłoby jedynie dysproporcje między stronami umowy. Co ważne, umowa dowodowa musi odnosić się do konkretnego stosunku prawnego łączącego strony na podstawie umowy. Oznacza to,
iż nie ma możliwości zawarcia umowy dowodowej w sprawach, gdzie podstawą dochodzonych roszczeń nie jest umowa, a np. bezpodstawne wzbogacenie, czy delikt. 

W konsekwencji zawarcia umowy dowodowej, strona dochodząca swoich praw, czy też podejmująca obronę przed roszczeniami drugiej strony nie może powołać się na dowód, który na mocy umowy dowodowej został wyłączony. W przypadku powołania się na dowód, który został wyłączony, sąd winien taki dowód pominąć. Co więcej,  umowa dowodowa jest wiążąca również dla sądu, gdyż sąd nie może z urzędu przeprowadzić dowodu, który został wyłączony przez strony. Należy uznać to za wyjątek od zasady przewidzianej w art. 232 k.p.c. o możliwości dopuszczenia przez sąd dowodu niewskazanego przez stronę. Jakie są więc możliwości w przypadku, gdy strona nie może wykazywać określonych faktów na podstawie określonych dowód, gdyż dowód ten został wyłączony na podstawie umowy dowodowej?  W takiej sytuacji, zgodnie z art. 458 (9) § 7 k.p.c. sąd może ustalić fakty, które miałyby być wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę, na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Niewątpliwie taka konstrukcja przepisu daje bardzo dużą swobodę sądowi co do ustalenia okoliczności sprawy. 

Skutki zawarcia umowy dowodowej w toku procesu

Jeśli do zawarcia umowy dojdzie dopiero w toku toczącego się postępowania sadowego, może się okazać, że dowód który strony wykluczyły w umowie dowodowej został już przeprowadzony przed sądem. W takiej sytuacji, zapisy umowy dowodowej pozostaną bez wpływu na już przeprowadzone dowody, a strony nie będą w stanie następczo wykluczyć z postępowania dowodów, które już zostały przeprowadzone. Zgodnie bowiem z przepisem art. 458 (9) § 5 k.p.c., objęcie umową dowodową dowodu, który przed zawarciem umowy dowodowej już był przeprowadzony przed sądem, nie pozbawia danego dowodu mocy dowodowej, a co za tym idzie sąd będzie wyrokował na jego podstawie. 
Taka konstrukcja przepisów oznacza, iż dla osiągniecia zamierzonego celu i wykluczenia określonych dowodów z postępowania, postanowienia umowy dowodowej najlepiej jest wkomponować w treść zawieranego kontraktu, to jest zanim dojdzie do wszczęcia postępowania sądowego. Na marginesie należy tylko wspomnieć, że z uwagi zmianę wzajemnych relacji stron umowy w trakcie trwającego konfliktu, istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, iż strony pozostające w sporze sądowym będą skłonne do zawierania umowy dowodowej i wykluczania określonych dowodów w toku procesu.

Podsumowanie

Z założenia, z uwagi na wyłącznie określonych dowodów, umowa dowodowa ma przyspieszyć rozpoznanie sprawy w sprawach gospodarczych, poprzez ograniczenie czasu przeznaczonego na przeprowadzenie postępowania dowodowego. Zważywszy, ze określone fakty będą mogły jednak zostać ustalone przez sąd bez dowodu, a jedynie na podstawie twierdzeń stron, strony mogą nie być zainteresowane zawieraniem umowy dowodowej, która w znacznym stopniu ograniczy im możliwość dowodzenia swoich racji przed sądem. Zawarcie umowy dowodowej będzie się bowiem wiązało ze zbyt duży ryzykiem i ograniczeniem strony w procesie. Zatem najbliższe lata pokażą, czy umowa dowodowa przyjmie się w relacjach między przedsiębiorcami.

Autorzy:

Agnieszka Nowicka

Agnieszka Nowicka

Aplikant radcowski

Email: biznesprawnik@turcza.com.pl Telefon: +48 61 666 37 60
 
 

A. Nowicka specjalizuje się w bieżącej obsłudze prawnej podmiotów gospodarczych, w szczególności w zakresie: prawa cywilnego procesowego oraz materialnego, prawa gospodarczego oraz umów handlowych, zabezpieczania oraz egzekucji wierzytelności.