Dziedziczenie testamentowe

Formy testamentu

Zgodnie z obowiązującymi przepisami kodeksu cywilnego, w obecnym stanie prawnym Spadkodawca może sporządzić testament zwykły lub testament szczególny.

Testamenty zwykłe:

• testament własnoręczny – który Spadkodawca sporządza w całości pismem ręcznym, podpisuje i zaopatruje w datę;
• testament notarialny – który jest sporządzony przez notariusza i przybiera formę aktu notarialnego;
• testament allograficzny: który polega na tym, że Spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Następnie oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia a protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu (osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w tej formie).

Testamenty szczególne:

• testament ustny – sporządzany w przypadku, kiedy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. W takim przypadku Spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków – treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia  (z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma) a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie lub wszyscy świadkowie). Jeżeli treść testamentu ustnego nie zostanie w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem a jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
• testament podróżny – sporządzany podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. W takim przypadku, jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy – jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
• testament wojskowy – szczególna forma testamentu nie uregulowana w kodeksie cywilnym, którego szczególną formę określa rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Wskazać należy, że testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Nieważność testamentu

Warto wskazać również, że kodeks cywilny wskazuje na przesłanki stwierdzenia nieważności testmentu. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• pod wpływem groźby.

Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można jednak powołać się po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Zapis zwykły i zapis windykacyjny

W testamencie spadkodawca może dokonać tzw. zapisu zwykłego lub zapisu windykacyjnego.

Zapis zwykły polega na tym, że spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.

Zapis windykacyjny może być zawarty wyłącznie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego a polega na tym, iż spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Do nabycia dochodzi zatem automatycznie z chwilą śmierci spadkodawcy.

W praktyce przyjmuje się, że zapis windykacyjny jest bardziej korzystny dla zapisobiorcy aniżeli zapis zwykły. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku zapisu zwykłego z chwilą otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy) przedmiot zapisu nie przechodzi od razu na zapisobiercę. Zapisobiorca zyskuje dopiero prawo do żądania wykonania przez spadkodawców zobowiązania do przeniesienia na niego własności. Z kolei podczas zapisu windykacyjnego, przedmiot zapisu przechodzi na zapisobiorcę automatycznie z chwilą otwarcia spadku. Wobec powyższego bezpieczniejsze i bardziej dogodne dla zapisobiorcy jest sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego i zamieszczenie w nim zapisu windykacyjnego.

Podsumowanie

Dziedziczenie testamentowe jest co do zasady uregulowane w kodeksie cywilnym i pomimo rygorystycznych wymogów co do formy pozwala spadkobiercy na prawie dowolne rozporządzenie swoim majątkiem po śmierci. Warto zadbać, aby wybrać odpowiednią formę testamentu i nie dawać podstaw do stwierdzenia nieważności testamentu albowiem wola spadkobiercy może okazać się nieważna.