Przygotowany przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii projekt ustawy o szczególnej odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotu dominującego, przewiduje – jak można przeczytać w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów zamieszczonym na stronie internetowej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów – wprowadzenie do polskiego systemu prawnego konstrukcji szczególnej odpowiedzialności deliktowej podmiotu dominującego wraz ze specjalnymi rozwiązaniami natury procesowej. Zdaniem projektodawcy, niniejsze rozwiązanie zmniejszy znacząco skalę nadużyć wynikających w związku z wykorzystywaniem osoby prawnej wyposażonej w odrębną podmiotowość prawną w celu uniknięcia odpowiedzialności, zdaniem osób związanych z biznesem – ustawa będzie stanowić czynnik odstraszający dla przedsiębiorców, z racji zerwania z zasadą nieodpowiedzialności wspólników za długi spółki kapitałowej.
Obecne uregulowanie zgrupowań spółek w polskim porządku prawnym
Kodeks spółek handlowych, który uznawany jest za źródło polskiego prawa koncernowego, zawiera wyłącznie szczątkowe regulacje dotyczące przedmiotowej materii. Aktualnie obowiązujące unormowania uwzględniają w art. 4 § 1 pkt 4 k.s.h. definicję spółki dominującej (pośrednio spółki zależnej) w koncernie faktycznym oraz w art. 7 k.s.h. przewidują istnienie holdingu umownego natomiast art. 6 k.s.h., traktuje o obowiązkach informacyjnych i uprawnieniach z nimi związanych w stosunku między spółkami zrzeszonymi w holdingu. Uzupełnieniem ww. przepisów są tzw. nomy uszczelniające, tj. na przykład: zakaz powoływania do rady nadzorczej spółki dominującej członków zarządu spółki zależnej (art. 214 § 3, art. 387 § 3 k.s.h.), zakaz obejmowania oraz nabywania przez spółki zależne udziałów (akcji) spółki dominującej (art. 200 § 1 zd. 2, art. 366–367 k.s.h.), a także ograniczenia związane z zawieraniem umów przez spółki zależne z członkami zarządu bądź rady nadzorczej spółki dominującej (art. 15 k.s.h.). Przepisy odnoszące się do zgrupowań spółek odnaleźć można także w ustawie o rachunkowości, ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych, w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów czy prawie bankowym.
Odpowiedzialność przebijająca
Odpowiedzialność przebijającą określić można jako wyjątek od zasady prawnej odrębności spółek kapitałowych oraz jej pochodnej wyrażającej się w autonomii spółek i ich wspólników. Jest to założenie, zgodnie z którym wspólnicy spółek kapitałowych odpowiadają za zobowiązania spółki, której są udziałowcami bądź akcjonariuszami. Wykorzystując zatem schemat odpowiedzialności przebijającej można założyć, że w pewnych sytuacjach twór w postaci spółki jest teoretycznie unicestwiany, a zobowiązania zaciągnięte formalnie przez spółkę, de facto są zobowiązaniami osobistymi jej wspólników. Koncepcja odpowiedzialności przebijającej pozwala zatem na pociągnięcie wspólnika spółki kapitałowej do odpowiedzialności za jej zobowiązania w następstwie zaprzeczenia obowiązywania zasady prawnej odrębności spółki kapitałowej.
Odpowiedzialność przebijająca pojmowana jest jako dodatkowa, uzupełniająca w stosunku do kapitału zakładowego konstrukcja, którą można zastosować w celu ochrony wierzycieli spółek kapitałowych. Niewątpliwe jest, że – przykładowo – kapitał spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w minimalnej wysokości 5.000,00 zł (art. 154 § 1 k.s.h.), przy rozmiarach działalności gospodarczej prowadzonej przez niektóre spółki z o. o. nie stanowi należytego zabezpieczenia interesów jej potencjalnych wierzycieli, a także zagraża pewności i bezpieczeństwu obrotu z ich udziałem. Dlatego też, postuluje się wprowadzenie dodatkowych instrumentów zabezpieczenia wierzytelności spółek kapitałowych, wśród których wymienia się nie tylko koncepcję „przebijania”, lecz także np. wprowadzenie testu płynności (bilansowego) oraz testu wypłacalności.
Koncepcja przebicia zasłony korporacyjnej w polskim prawie spółek de lege lata
W polskim porządku prawnym, obecnie, brak jest jakichkolwiek rozwiązań, które uzasadniałyby zastosowanie doktryny przebicia zasłony korporacyjnej w prawie polskim – wręcz przeciwnie – przepisy art. 151 § 4 i art. 301 § 5 k.s.h. wprost stanowią, że wspólnicy spółek kapitałowych nie ponoszą odpowiedzialności za ich zobowiązania, co jest emanacją zasady prawnej odrębności spółek kapitałowych. Jak wiadomo – w obecnych realiach gospodarczych, w odniesieniu do podmiotów zgrupowanych w holdingach faktycznych, gdzie poszczególne spółki kooperują ze sobą i funkcjonują jak jeden organizm gospodarczy, uzyskując w ten sposób efekt synergii, nie sposób zauważyć na tym tle pewnego dysonansu.
Koncepcja przebicia zasłony korporacyjnej w polskim prawie spółek de lege ferenda
Projekt ustawy o szczególnej odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotu dominującego przyznawać będzie wierzycielom spółek zależnych uprawnienia do dochodzenia swoich roszczeń bezpośrednio od spółki dominującej, będącej wspólnikiem spółki – dłużnika. Jednakże, czynniki uzasadniające osobistą odpowiedzialność wspólników będą ściśle określone.
Pod uwagę wzięte zostaną sytuacje, za które można przypisać odpowiedzialność wspólnikowi (spółce dominującej), tj.: niedokapitalizowanie spółki (uprzednie – przy zakładaniu bądź następcze – w toku prowadzenia działalności gospodarczej), pomieszanie majątków i sfer spółki i wspólnika (nieprecyzyjne rozdzielenie aspektów majątkowych bądź działalności), a także nadużycie instytucji spółki, pozbawienie spółki płynności finansowej oraz jej składników majątku, niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej, wykreowanie spółki – „wydmuszki”, zabezpieczenie długów wspólników przez spółkę, wygaszenie (faktyczną likwidację) spółki. Zrealizowanie się któregokolwiek z ww. sytuacji będzie stanowiło uzasadnienie dla dochodzenia przez wierzycieli swoich roszczeń bezpośrednio od spółki dominującej.
Ustawa ma stworzyć ponadto mechanizmy chroniące obok wierzycieli także spółki zależne oraz akcjonariuszy mniejszościowych.
Podsumowanie
W świetle projektowanych zmian, wprowadzenie dodatkowej ochrony wierzycieli w zgrupowaniu spółek poprzez wdrożenie koncepcji odpowiedzialności przebijającej w pomiędzy spółkami zgrupowanymi w holdingu faktycznym, jest rozwiązaniem znajdującym uzasadnienie przede wszystkim na tle ochrony wierzycieli spółek – córek, które w przeważającej mierze ponoszą ryzyko gospodarcze prowadzonej przez całe zgrupowanie działalności, a z kolei nie zapewniają należytej ochrony swoim kontrahentom, którzy – w obecnym stanie prawnym – nie są uprawnieni do egzekwowania swoich należności z majątku spółki dominującej.
Tematyka funkcjonowania grup spółek obejmuje wiele specyficznych zagadnień, wśród których można wyróżnić przede wszystkim problematykę szeroko pojętej odpowiedzialności, zarówno tej, ponoszonej przez podmiot dominujący względem spółki zależnej, czy też jej wierzycieli, jak i tej, ponoszonej przez funkcjonariuszy spółek. Wobec szczególnej doniosłości niniejszej kwestii dla funkcjonowania holdingów, zważywszy na braki w regulacji problematyki struktur koncernowych zarówno na poziomie Unii Europejskiej, jak i w prawie polskim, koniecznym stało się, na wzór innych zachodnioeuropejskich ustawodawstw, wobec faktycznego funkcjonowania w polskim porządku prawnym struktur holdingowych wprowadzenie do warstwy prawnej uregulowań mających na celu unormowanie kwestii odpowiedzialności w zgrupowaniu spółek.
Autorzy: |
Dominika Grabarczyk
Prawnik
Email: d.grabarczyk@turcza.com.pl
Dominika Grabarczyk specjalizuje się w szeroko pojętym prawie cywilnym, prawie handlowym – głównie w prawie spółek oraz w tematyce umów handlowych i zawieranych w nich mechanizmach zabezpieczenia wierzytelności.
Nadzór merytoryczny: |
Katarzyna Turcza
Radca Prawny
Email: biznesprawnik@turcza.com.pl
Mec. Katarzyna Turcza jest radcą prawnym oraz praktykującym doradcą restrukturyzacyjnym.
