Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – na podstawie art. 299 KSH – część I

Odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej jako: „sp. z o.o.”) to temat budzący duże zainteresowanie zarówno ze strony wierzycieli, członków zarządu, a także samych wspólników tych spółek. Dlaczego? W naszej ocenie dzieje się między innymi dlatego, że odpowiedzialność członka zarządu przełamuje powszechną obawę, iż za długi sp. z o.o. nikt nie ponosi jakiejkolwiek odpowiedzialności. Potrzebę zastrzeżenia osobistej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. uzasadniano tym, że: „(…)częste są przypadki, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ulega faktycznej likwidacji bez zachowania jakichkolwiek przepisów, mających chronić wierzycieli. Jest bodaj codziennym zjawiskiem, że wierzyciel uzyskawszy wyrok przeciwko spółce, nie ma żadnej możności wykonania go z tej prostej przyczyny, że spółka w rzeczywistości nie istnieje. Często nawet nie posiada ona biura, jeżeli zaś je ma, to jakiegokolwiek majątku przedstawiającego pewną wartość znaleźć nie można, gdyż został zlikwidowany” (por. Projekt ustawy o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością przyjęty przez Kolegium Uchwalające Komisji Kodyfikacyjnej z 26.11.1931 r. Uzasadnienie w opracowaniu referenta głównego projektu Prof. Adama Chełmońskiego, Komisja Kodyfikacyjna, Sekcja Prawa Handlowego, t. 1, z. 4, Warszawa 1932, s. 61).

Jak wskazuje się w doktrynie, celem powoływanego art. 299 KSH jest ustanowienie odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. jako swoistej sankcji cywilnoprawnej za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki, tzn. takie, które doprowadziło do niezaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki ze względu na niemożność prowadzenia z niego skutecznej egzekucji. Niniejsza sankcja jest konsekwencją faktu, iż wspólnicy w zasadzie wyłączeni są od zajmowania się bieżącymi sprawami spółki, bowiem ich prowadzenie powierzone jest zarządowi. Dlatego też każdy członek zarządu musi liczyć się z tym, że w przypadku niewłaściwego zarządzenia spółką naraża się na odpowiedzialność z komentowanego przepisu. Ustanowienie tej odpowiedzialności leży przede wszystkim w interesie wierzycieli, ale także z pewnością wspólników, bowiem w naszej ocenie powinna motywować zarządców do należytego kontrolowania interesów spółki.

Z uwagi na szeroki zakres art. 299 ksh, przedstawiamy Państwu cykl artykułów poświęconych niniejszej tematyce.

Na wstępie należy wskazać, że pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności z art. 299 § 1 wymaga od wierzyciela wniesienia przeciw nim odrębnego powództwa. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 9.8.1993 r. (III CZP 116/93, OSNCPiUS 1994, Nr 2, poz. 35) przyjęto, że w razie bezskuteczności egzekucji prowadzonej na podstawie tytułu wykonawczego wydanego przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest dopuszczalne nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności przeciwko członkom zarządu tej spółki na podstawie art. 788 § 1 KPC. W tym miejscu podkreślenia wymaga również, iż za niedopuszczalne należy także uznać jednoczesne pozwanie spółki i członka zarządu.

2. Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki
Przechodząc do drugiej przesłanki na wstępie należy wskazać, że bezskuteczność egzekucji musi odnosić się do całego majątku spółki, a ciężar wykazania tejże bezskuteczności, zgodnie z art. 5 kc spoczywa na wierzycielu. Zgodnie z poglądem wyrażonym w doktrynie, przede wszystkim chodzi o niebudzącą wątpliwość nieściągalności wierzytelności, a konkretnie stan, w którym z okoliczności sprawy wynika bezspornie, że spółka nie ma majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 r. (V CKN 416/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 129), zgodnie z którym „ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 k.h. (art. 299 § 1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu”.

W pierwszej kolejności należy podnieść, iż zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego wystarczającym środkiem dowodowym, za pomocą którego wierzyciel może wykazać bezskuteczność egzekucji z majątku spółki jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 roku, sygn. akt IV CSK 335/10. Jednocześnie nadmienić należy, że tego rodzaju postanowienie jest najskuteczniejszym i najczęstszym stosowanym środkiem dowodowym.

Ponownie jednak – w praktyce występują rozmaite sytuacje, w których uzyskanie postanowienia o umorzeniu egzekucji nie jest dostępne dla wierzyciela. Po jakie wówczas środki dowodowe można sięgnąć? Jako przykłady alternatywnych środków dowodowych na okoliczność bezskuteczności egzekucji wskazuje się m.in.:
-udowodnienie, iż jedynym jej majątkiem jest nieruchomość, obciążona ponad swą wartość wierzytelnościami, korzystającymi z pierwszeństwa zaspokojenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1937 r., sygn. akt I C 1927/36);
– postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości ze względu na to, że majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania lub o umorzeniu postępowania upadłościowego (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 2018 r., sygn. akt II FSK 3638/15);
-wyciąg z listy wierzytelności sporządzonej w toku postępowania upadłościowego;
– bilans spółki, z którego będzie wynikać, iż spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela
– wykaz majątku spółki z o.o. sporządzony w toku postępowania o wyjawienie majątku (art. 913 KPC)
– inne środki dowodowe – bezskuteczność egzekucji z majątku spółki może być stwierdzona także przy pomocy każdego innego środka dowodowego, np. przesłuchania stron czy zeznań świadków. Podkreślenia jednak wymaga fakt, iż środki te najczęściej będą miały istotnie słabszą moc dowodową w przedmiotowej sprawie.