Przekształcenia podmiotowe w toku postępowania egzekucyjnego

Nabycie wierzytelności w toku egzekucji – i co dalej?

Na rynku obrotu wierzytelnościami wciąż odnotowywany jest wzrost, na co wskazują cyklicznie wykonywane badania branży zarządzania wierzytelnościami. Według danych zawartych w raportach sporządzonych przez Konferencję Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, na przestrzeni ostatnich ośmiu lat wartość nominalna obsługiwanych wierzytelności wzrosła niemalże czterokrotnie. Jeszcze na koniec 2010 roku wielkość polskiego rynku wierzytelności wynosiła niewiele ponad 20 mld złotych, podczas gdy najnowsze badania wskazują, iż aktualnie wartość obsługiwanych wierzytelności wynosi niemalże 80 mld złotych. Wydaje się, iż wraz z rozwojem rynku obrotu wierzytelnościami powinny również następować zmiany w przepisach prawa, które przyspieszą procedurę wstąpienia nabywcy w prawa wierzyciela egzekwującego. Takim ułatwieniem jest niewątpliwie uprawnienie wynikające z przepisu art. 8041 k.p.c., wprowadzone na mocy Ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życia dnia 8 września 2016 r.

Zmiana wierzyciela w toku postępowania egzekucyjnego

W stanie prawnym obowiązującym do dnia 8 września 2016 r., w sytuacji nabycia wierzytelności już po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, komornik wymagał od nowego wierzyciela przedstawienia tytułu wykonawczego z klauzulą wykonalności nadaną na jego rzecz. Taka praktyka była konsekwencją stanowiska przyjętego przez Sąd Najwyższy zgodnie z którymi przepis art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie również w razie przeniesienia wierzytelności po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (Uchwała SN z 29.10.2004 r., III CZP 63/04, OSNC 2005, nr 10, poz. 174; Uchwała SN z 05.03.2009 r., III CZP 4/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 2). Wiązało się to z koniecznością wystąpienia do sądu z wnioskiem w trybie przepisu art. 788 § 1 k.p.c. o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności. Wraz z wnioskiem składanym w trybie art. 788 § 1 k.p.c. nabywca wierzytelności zobowiązany był przedłożyć oryginał tytułu wykonawczego, wydanego na rzecz zbywcy wierzytelności (Uchwała SN z 04.08.1992 r., III CZP 94/92, OSNC 1993, nr 3, poz. 32). Tak postawiony wymóg oznaczał dla wierzyciela konieczność umorzenia postępowania egzekucyjnego, prowadzonego dotychczas przez zbywcę wierzytelności. W toku prowadzonej egzekucji komornik nie jest bowiem uprawniony do wydania tytułu wykonawczego na żądnie wierzyciela. W praktyce, skutkowało to uchyleniem wszelkich czynności dokonanych w stosunku do majątku dłużnika w toku egzekucji (zgodnie z art. 826 k.p.c.), takich jak np. zajęcie rachunku bankowego, zajęcie wierzytelności, czy zajęcie nieruchomości, a co za tym idzie, nabywca wierzytelności mógł dokonać ponownego wszczęcia postępowania egzekucyjnego dopiero po uzyskaniu klauzuli wykonalności na jego rzecz. Niewątpliwie taka sytuacja znacznie komplikowała i przedłużała postępowanie egzekucyjne i była niekorzystna dla nowego wierzyciela z uwagi na ryzyko niezaspokojenia jego wierzytelności. Niejednokrotnie bowiem dochodziło do sytuacji, iż jeszcze przed rozpoznaniem wniosku wierzyciela złożonego w trybie art. 788 § 1 k.p.c., dłużnik z łatwością mógł rozporządzić składnikiem majątku, wobec którego uchylone zostało zajęcie. Częstokroć następowało również zbycie poszczególnych składników majątku dłużnika w toku egzekucji prowadzonej w wniosku innych wierzycieli.

Uprawnienia wierzyciela po zmianie przepisów

Zmiana przepisów wprowadzona na mocy Ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadza korzystne rozwiązanie dla wierzyciela, który nabył wierzytelność w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego. Jak się wskazuje, art. 8041 k.p.c. jest przepisem szczególnymi w stosunku do przepisu art. 788 § 1 k.p.c. (Berek M., Przedawnienie roszczeń zbywanych w toku egzekucji związanych z wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, Opublikowano: PS 2017/4/86-107). Zgodnie z wprowadzonymi przepisami, w razie przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, nabywca wierzytelności może wstąpić do postępowania na miejsce dotychczasowego wierzyciela za jego zgodą, o ile przejście będzie wykazane dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Zgoda dłużnika nie jest wymagana, jako że to wierzyciel jest dysponentem postępowania egzekucyjnego (Woźniak Z., red. Gołaczyński J., Komentarz do art. 8041 k.p.c., Legalis). Przepis art. 8041 k.p.c. wskazuje natomiast na trzy przesłanki, które muszą być łącznie spełnione, aby nabywca wierzytelności wstąpił do postępowania egzekucyjnego w miejsce zbywcy i to bez konieczności przedkładania tytułu wykonawczego z klauzulą wykonalności nadaną na rzecz nowego wierzyciela. Przesłankami tymi są:

• przejście uprawnienia po wszczęciu postępowania egzekucyjnego
• zgoda zbywcy wierzytelności
• przedłożenie dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym, na podstawie którego doszło do przejścia egzekwowanego uprawnienia na inną osobę
  

Odnosząc się do pierwszej z przesłanek, przepis art. 8041 k.p.c. dotyczy sytuacji, gdy zbycie wierzytelności następuje po złożeniu wniosku o wszczęcie egzekucji. Jeśli przejście egzekwowanego uprawnienia nastąpiło po powstaniu tytułu egzekucyjnego, a przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, przepis art. 8041 k.p.c. nie będzie miał zastosowania i wówczas zajdzie konieczność wystąpienia z wnioskiem z art. 788 § 1 k.p.c. celem prowadzenia egzekucji przez nabywcę wierzytelności (Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom V. Postępowanie egzekucyjne, Opublikowano: WK 2016).
Jeśli chodzi o wyrażenie zgody przez zbywcę wierzytelności, to poprzez odwołanie się do przepisu
art. 760 § 1 k.p.c., przyjmuje się, iż może być ona wyrażona w formie pisma złożonego u komornika
lub w formie ustnej do protokołu sporządzonego przez komornika. Nie zachodzą również przeszkody, by taka zgoda wynikała z dokumentu potwierdzającego przejście egzekwowanego uprawnienia (Jakubecki A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom II. Art. 730-1217, Opublikowano: LEX/el. 2018).

Spełnienie trzeciej z przesłanek w praktyce oznacza konieczność przedłożenia dokumentu urzędowego, którym może być np. akt notarialny, odpis z Krajowego Rejestru Sądowego lub też wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego, z którego wynika przejście wierzytelności na fundusz sekurytyzacyjny (Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom V. Postępowanie egzekucyjne, Opublikowano: WK 2016). Z kolei, dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym może być np. umowa cesji wierzytelności z notarialnie poświadczonym podpisem.
Co istotne, urzędowe poświadczenie podpisu może zostać sporządzone w innym czasie niż czas sporządzenia dokumentu (Uchwała SN z 13.05.2013 r., III CZP 15/15, Legalis). Jednakże, jeśli nabywca wierzytelności z jakiejkolwiek przyczyny nie dysponuje takimi dokumentami, posiada wówczas legitymację do wytoczenia powództwo o ustalenie przejścia uprawnień lub obowiązków (Uchwała 7 sędziów SN z 05.05.1951 r., Ł.C. Prez. 689/50, OSN 1952, nr 1, poz. 3).
Rozwiązania wynikające z przepisu art. 8041 k.p.c., są o tyle korzystne dla wierzyciela, gdyż z uwagi na brak konieczności składania wniosku w trybie art. 788 § 1 k.p.c. oraz brak konieczności umorzenia dotychczas prowadzonej egzekucji (celem przedłożenia tytułu wykonawczego do składanego wniosku), zostaną zachowane wszelkie skutki zajęć dokonanych w toku egzekucji prowadzonej przez zbywcę wierzytelności. W takiej sytuacji, nabywca wierzytelności będzie mógł przystąpić do prowadzonego już postępowania jako wierzyciel egzekwujący, pod warunkiem spełnienia opisanych wyżej przesłanek z art. 8041 k.p.c. Co warto zauważyć, wprowadzone zmiany przepisów stanowią niejako odwzorowanie regulacji odnoszących się do zmian podmiotowych w toku postępowania sądowego (art. 192 pkt 3 k.p.c.).

Podsumowanie

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, dokonana na mocy Ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. stanowi efekt postulowanych zmian, których wprowadzenie zapewnia skuteczniejszą ochronę nabywcy wierzytelności i pozwala na dokonywanie przekształceń podmiotowych w toku postępowania egzekucyjnego. Dotychczasowa regulacja prawna nie pozwalała nabywcy wierzytelności na wstąpienie w prawa wierzyciela egzekwującego bez uprzedniego uzyskania klauzuli wykonalności w trybie art. 788 § 1 k.p.c. Natomiast wprowadzenie przepisu art. 8041 k.p.c. jednoznacznie przesądza o tym, że w przypadku przejścia egzekwowanego uprawnienia na inny podmiot, już po złożeniu wniosku o wszczęcie egzekucji, nabywca wierzytelności może wstąpić do toczącego się postępowania za zgodą zbywcy pod warunkiem, że przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Dlatego też zmiany Kodeksu postępowania cywilnego, wprowadzone ustawą z dnia 10 lipca 2015 r., należy ocenić zdecydowanie pozytywnie.