Skarga nadzwyczajna jako nowy środek kontroli prawomocnych orzeczeń sądowych

Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej powołanym przede wszystkim do sprawowania wymiaru sprawiedliwości ora zapewnienia zgodności z prawem orzecznictwa sądów powszechnych
i sądów wojskowych. Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r., o Sądzie Najwyższym (Dz. U. 2018 poz. 5), organ ten uzyskał dodatkową kompetencję, polegającą na rozpatrywaniu zupełnie nowego środka kontroli prawomocnych orzeczeń sądowych, tj. Skargi Nadzwyczajnej.

Na kanwie obecnych wydarzeń, środek ten wywołuje wiele kontrowersji. Celem rozwiania Państwa wątpliwości oraz przybliżenia przedmiotowej materii, poniżej przedstawione zostaną niezbędne informacje dotyczące przesłanek oraz skutków wniesienia skargi.

Kto może wnieść skargę nadzwyczajną?

Ustawodawca wprowadził zamknięty katalog podmiotów legitymowanych do wniesienia skargi. Oznacza to, że przedmiotowy środek nie będzie mógł zostać wniesiony do Sądu Najwyższego bezpośrednio przez samego zainteresowanego, a przez uprawniony do tego organ.

Wchodząca w życie dnia 16 czerwca 2018 roku, nowelizacja ustawy, zakłada, że prawomocne wyroki polskich sądów, uprawomocnione przed wejściem w życie przedmiotowej ustawy, będą mogły zostać wzruszone skargą nadzwyczajną złożoną wyłącznie przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Innymi słowy, zawarte w art. 115 ustawy o Sądzie Najwyższym ograniczenie kręgu podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej odnosi się jedynie do spraw, w których orzeczenie uprawomocniło się przed dniem 3 kwietnia 2018 r.

W odniesieniu do spraw, w których orzeczenia uprawomocniły się lub uprawomocnią, po wejściu w życie ustawy o Sądzie Najwyższym, tj. po dniu 3 kwietnia 2018 roku, lista podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi nadzwyczajnej pozostanie niezmieniona. W konsekwencji uprawnionymi do wniesienia skargi będą: Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy, Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Kto rozpoznaje skargę nadzwyczajną?

Rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, a w rozpoznawaniu wniesionych skarg nadzwyczajnych uczestniczą ławnicy Sądu Najwyższego.

Od jakich orzeczeń przysługuje skarga?

Zgodnie z treścią ustawy o Sądzie Najwyższym skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli jest to koniecznie dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Dodatkową przesłanką, umożliwiająca wniesienie skargi nadzwyczajnej jest:
• naruszenie zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji,
• rażące naruszenie prawa przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub
• zajście oczywistej sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Niedopuszczalne jest natomiast wniesienie skargi od innych niż wskazane powyżej orzeczeń, a więc takich, które nie kończą postępowania lub je kończą, ale nie są orzeczeniami sądu powszechnego lub sądu wojskowego. Tym samym skarga nadzwyczajna nie będzie przysługiwała na orzeczenie sądu administracyjnego czy postanowienie prokuratora. Skarga nadzwyczajna nie jest ponadto dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. Ustawa wyklucza również zastosowanie skargi w sprawach dotyczących wykroczeń oraz wykroczeń skarbowych.

Ważne: Sporządzając skargę nadzwyczajną należy pamiętać, że nie można jej oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznawania skargi kasacyjnej lub kasacji przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy!

Jaki jest termin na wniesienia skargi?

Skargę nadzwyczajną wnosi się w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – w terminie roku od dnia jego rozpoznania. Dodatkowo w przepisy przejściowe przewidują, że w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie przedmiotowej ustawy skarga nadzwyczajna może być wniesiona także od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r.

Niedopuszczalne jest jednak uwzględnienie skargi nadzwyczajnej na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli od orzeczenia została wniesiona kasacja albo skarga kasacyjna – po upływie 6 miesięcy od dnia jej rozpoznania.

Ważne: Od tego samego orzeczenia w interesie tej samej strony skarga nadzwyczajna może być wniesiona tylko raz!

Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego

W przypadku uwzględnienia skargi nadzwyczajnej, Sąd Najwyższy uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników przeprowadzonej rozprawy:
• orzeka co do istoty sprawy,
• przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji,
• umarza postępowanie.

W przypadku stwierdzenia braku podstaw do uchylenia zaskarżonego orzeczenia, Sąd Najwyższy oddala skargę nadzwyczajną, a orzeczenie pozostaje w mocy. Innymi słowy, orzeczenie nie zmienia sytuacji stron i nadal wywołuje wszystkie skutki prawne takie jak np. obowiązek zapłaty czy pozbawienie wolności.

Stwierdzenie naruszenia prawa

Ustawa przewiduje również, że skarga nadzwyczajna będzie mogła być wniesiona niezależnie od zaistnienia szczegółowych, opisanych powyżej przesłanek, tj. także wtedy, gdy będzie to niezbędne z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP).

Zgodnie z art. 89 § 4 ustawy o Sądzie Najwyższym, jeżeli od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia upłynęło 5 lat, a orzeczenie wywołało nieodwracalne skutki prawne, w szczególności jeżeli uchylenie orzeczenia naruszyłoby międzynarodowe zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej, Sąd Najwyższy może ograniczyć się do stwierdzenia wydania zaskarżonego orzeczenia z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których wydał takie rozstrzygnięcie, chyba, że zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji przemawiają za rozpoznaniem sprawy i wydaniem przewidzianego przez przepisy prawa rozstrzygnięcia.

 Podsumowanie

Skarga nadzwyczajna to nowy środek kontroli prawomocnych orzeczeń sądowych, wprowadzony ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r., o Sądzie Najwyższym. Celem uchwalonych przepisów – jak wskazano w uzasadnieniu do prezydenckiego projektu ustawy – jest „korygowanie” prawomocnych orzeczeń sądowych, wydanych niezgodnie z podstawowymi zasadami sprawiedliwości. Natomiast czy wejście w życie nowych przepisów ustawy umożliwiających złożenie skargi rzeczywiście przyczyni się do wyeliminowania obarczonych wadami orzeczeń z obrotu prawnego – tego dowiemy się wkrótce.