Nabycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa – kwestia odpowiedzialności nabywcy

Art. 55(1) KC definiuje przedsiębiorstwo, jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Wykorzystanie w treści przepisu wyrazu „zespół” nie jest przypadkowe. Przepis ten bowiem wskazuje na możliwość wyodrębnienia i zindywidualizowania poszczególnych części przedsiębiorstwa (części „zespołu”), co z kolei pozwala na zbycie nie tylko przedsiębiorstwa jako całości, ale również jego zorganizowanej części.

Transakcje dotyczące nabycia czy przejęcia zorganizowanej części przedsiębiorstwa są coraz częstszą formą aktywności gospodarczej mającej na celu rozwój firmy i zwiększenie jej wartości rynkowej. Należy jednak pamiętać, że wszelkie czynności prawne skutkujące przeniesieniem prawa do części przedsiębiorstwa na inny podmiot, takie jak np. sprzedaż, darowizna, zamiana, wniesienie aportu do spółki, nie zwalniają stron z odpowiedzialności za zobowiązania powstałe przed ich dokonaniem.

Odpowiedzialność solidarna zbywcy i nabywcy

Zgodnie z art. 55(4) KC: „Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.”

Powyższy przepis statuuje odpowiedzialność solidarną zarówno zbywcy, jak i nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania powstałe przed dniem jego nabycia (tylko do wartości nabytego przedsiębiorstwa). Co prawda norma ta wprost odwołuje się tylko do przedsiębiorstwa (jako całości w rozumieniu art. 55(1) KC), jednakże – jak wynika z praktyki oraz orzecznictwa, przepis ten znajduje zastosowanie również w razie nabycia jego zorganizowanej części.

Możliwość uchylenia się od odpowiedzialności

Choć funkcją art. 55(1) KC jest zabezpieczenie interesu wierzyciela, dla którego, w razie zbycia przedsiębiorstwa dłużnika, jego osobista odpowiedzialność przestaje być już tak atrakcyjna (ze względu na zmniejszenie aktywów), to ustawodawca przewidział jednak możliwość uchylenia się nabywcy zorganizowanej części przedsiębiorstwa od odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez jego zbywcę.

Należy podkreślić, iż nabywca odpowiada wyłącznie za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, tj. zobowiązania wynikające z czynności nakierowanych na realizacje określonych zadań gospodarczych, przy czym nie ma znaczenia, czy mają one charakter działań stałych, powtarzających się, czy też podejmowane są okazjonalnie, jednorazowo oraz czy bezpośrednio służą do prowadzenia działalności gospodarczej [Fras Mariusz (red.), Habdas Magdalena (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125)]. A contrario nabywca może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu nakładów czy wydatków, które nie były funkcjonalnie związane z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Dodatkowo odpowiedzialność nabywcy zorganizowanej części przedsiębiorstwa ograniczona jest tylko do tych zobowiązań, o których w chwili nabycia wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć. Jednakże jak słusznie stwierdził Sąd Okręgowy w Rzeszowie w wyroku z dnia 27 października 2017 r. (sygn. akt VI GC 6/16): z treści art. 554 KC wynika domniemanie wiedzy nabywcy, które winien on obalić. W tym celu ustawodawca wymaga od nabywcy udowodnienia nie tyle samego braku wiedzy o tych zobowiązaniach, ale dodatkowo wykazania dołożenia przez nabywcę należytej staranności w jej uzyskaniu.

Rosnącym na popularności „narzędziem” pozwalającym na wzruszenie powyższego domniemania jest przeprowadzenie badania potencjalnego przedsiębiorstwa w różnych obszarach jego działalności tzw. „due diligence”.

Due diligence

Jak wyraźnie wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 7 czerwca 2017 roku (I ACa 1131/16): „należytą staranność określa się pojęciem „due diligence”, które oznacza badanie, przegląd funkcjonowania przedsiębiorstwa – prowadzony z zachowaniem należytej staranności wymaganej w obrocie profesjonalnym, w zależności od potrzeb z udziałem specjalistów z różnych dziedzin.”

W praktyce pojęcie „due diligence” oznacza kompleksowe badanie kondycji przedsiębiorstwa będącego przedmiotem transakcji, polegające na przeprowadzeniu szeregu czynności analizujących rzeczywistą i pełną sytuację prawną, gospodarczą oraz finansową badanego podmiotu. Powyższa usługa z reguły zlecana jest zewnętrznym i posiadającym odpowiednie kwalifikacje podmiotom profesjonalnym takim jak np.: kancelarie prawne i podatkowe, które ma na celu zdiagnozowanie i minimalizację potencjalnego ryzyka związanego z daną transakcją. Przeprowadzenie przedmiotowego badania (zakończonego sporządzeniem raportu końcowego) pozwala natomiast na wykazanie maksymalnego zaangażowania nabywcy w uzyskaniu wiedzy na temat wszystkich zobowiązań przedsiębiorstwa, co z kolei należy utożsamiać z wykazaniem dołożenia przez nabywcę należytej staranności (braku winy).

Odpowiedzialność kolejnych nabywców

Na koniec warto również wspomnieć, że za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą (zgodnie z zasadami opisanymi powyżej) nie tylko pierwszy nabywca przedsiębiorstwa, ale także kolejni nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2007 r., sygn. akt. V CSK 18/07).

Podsumowanie

Nabycie przedsiębiorstwa, czy też jego zorganizowanej części, zawsze obarczone jest pewnym ryzykiem. Nieprawidłowe przeprowadzenie transakcji może być bardzo kosztowne w skutkach dla potencjalnego nabywcy. Domniemanie wiedzy przewidziane w art. 55(4) KC (w celu uchylenia się od odpowiedzialności), nakłada na nabywcę obowiązek wykazania, że mimo dołożenia należytej staranności nie wiedział i nie mógł dowiedzieć się o zobowiązaniach przedsiębiorstwa. Dlatego tak ważne jest, aby przedsiębiorca przed transakcją dokonał dogłębnej analizy finansowej, prawnej i podatkowej przedsiębiorstwa, będącego przedmiotem czynności prawnej (mającej na celu wykrycie ewentualnych zobowiązań i innych ryzyk), która pozwoli w przyszłości na wykazanie przez przedsiębiorcę dołożenia przez niego należytej staranności, będącej wymogiem i standardem w profesjonalnej działalności gospodarczej.

Autor: