Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości a odpowiedzialność prokurenta

Prawo upadłościowe i naprawcze rozróżnia osoby, na których spoczywa obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 PrU), oraz którym przysługuje uprawnienie do zgłoszenia ww. wniosku (art. 20 PrU). Nie ulega też wątpliwości – co zauważono również w licznych publikacjach – że obowiązkowi zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zawsze odpowiada uprawnienie do jego zgłoszenia, ale uprawnieniu do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie zawsze odpowiada obowiązek zgłoszenia takiego wniosku.

W stanie prawnym sprzed nowelizacji z 1 stycznia 2016 r., legitymację do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości po stronie dłużnika miał w odniesieniu do spółek osobowych – każdy ze wspólników, odpowiadający bez ograniczeń za zobowiązania spółki, a w odniesieniu do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej, ale wyposażonych w zdolność prawną – każdy, kto miał prawo reprezentować je sam lub łącznie z innymi osobami (art. 20 ust. 2 pkt. 1 i 2 PrUpiN).

Natomiast obowiązek zgłoszenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości osoby prawnej albo innej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, ciążył na każdym, kto miał prawo taki podmiot reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami (art. 21 ust. 2 PrUpiN).

Obowiązek ten należało wykonać najpóźniej w ciągu dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa ogłoszenia upadłości. W przeciwnym wypadku osoba zobowiązana do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości ponosiła odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niewykonania tego obowiązku w terminie.

Obowiązek prokurenta do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości

Na gruncie powyższych przepisów pojawił się problem czy prokurent znajduje się w kręgu osób zobowiązanych (ponoszących odpowiedzialność za niezłożenie wniosku) czy uprawnionych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Odpowiedzi na to pytanie udzielił Sąd Najwyższy w wyroku z 15 marca 2013 r. (V CSK 177/12), który stwierdził że prokurent spółki jest uprawniony, a nie zobowiązany do zgłoszenia ww. wniosku. Mimo jednoznacznego stanowiska Sądu Najwyższego, spora część doktryny stoi na stanowisku, że prokurent nie ma prawa, a w konsekwencji obowiązku do składania wniosku o ogłoszenie upadłości. A orzecznictwo w tej kwestii jest zróżnicowane.

(…) spora część doktryny stoi na stanowisku, że prokurent nie ma (…) obowiązku do składania wniosku o ogłoszenie upadłości (…) orzecznictwo w tej kwestii jest zróżnicowane.

Dlatego na gruncie nowych przepisów oraz związanej z tym dużej reformy prawa upadłościowego, ustawodawca zdecydował się na ingerencję w przepisy określające krąg osób, na których ciąży obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Znowelizowany artykuł art. 20 ust 2 PrU (oraz związany z nim art. 21 ust 2 PrU) przewiduje, że uprawnienie oraz obowiązek do złożenia wniosku przysługuje każdemu, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. Oznacza to, że omawiane przepisy nakładają obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości na osoby, którym przysługuje zarówno prawo reprezentowania spółki jak i prawo do prowadzenia jej spraw. Ponadto, uprawnienia te powinny wynikać z aktu na poziomie ustawowym lub statutowym/umowy spółki.

Prokurent zasadniczo nie prowadzi spraw spółki. Wynika to przede wszystkim z brzmienia przepisów kodeksu cywilnego regulujących prokurę, które stanowią, że prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura jest zatem pełnomocnictwem, które ogranicza się do działania w sferze reprezentacji mocodawcy względem osób trzecich. Prokurent nie ma zatem prawa do podejmowania ze skutkiem wewnętrznym decyzji na szczeblu organizacyjnym i biznesowym dotyczących funkcjonowania spółki. Prokurent nie ma umocowania do prowadzenia spraw mocodawcy, a więc do podejmowania decyzji w sferze wewnętrznej. Dlatego poza zakresem prokury pozostają więc takie czynności, jak np. zwoływanie posiedzeń organów przedsiębiorcy, zgłaszanie wniosków o wpis do rejestru danych dotyczących przedsiębiorcy (np. zmiany umowy, statutu, zmiany w składzie zarządu,) lub zakończenia jego działalności (w szczególności zgłaszanie wniosku o otwarcie likwidacji albo o ogłoszenie upadłości).

Dla porównania, warto w tym miejscu wskazać, że przepisy określające zakres umocowania zarządu spółki odnośnie prowadzenia spraw spółki jasno stanowią, że członkowie zarządu mają prawo do prowadzenia spraw, jak i do reprezentowania spółki (art. 204 ust. 2 KSH). Podobnie jak art. 208 par. 2 KSH, który mówi o prawie i obowiązku każdego z członków zarządu do prowadzenia spraw spółki.

Kolejnym argumentem przemawiającym za uznaniem braku umocowania prokurenta do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest fakt, iż wszystkie działania prokurenta mają swoje źródło w woli mocodawcy, a więc źródłem prokury jest wyłącznie jego oświadczenie woli. Art. 20 ust. 2 pkt 2 PrU wyraźnie stanowi, iż umocowanie do złożenia wniosku powinno wynikać z ustawy, umowy spółki lub statutu. Natomiast jednoznacznie należy stwierdzić, iż prokurent działa jedynie na podstawie udzielonego umocowania, które jest jednostronną czynnością prawną. Nawet sytuacja, w której powołanie prokurenta następowałoby w samej umowie (statucie) spółki, nie zmienia tej oceny.

Ponadto, umocowanie prokurenta dotyczy wyłącznie czynności, które są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a ogłoszenie upadłości (przynajmniej likwidacyjnej – w poprzednim stanie prawnym) zmierzała do skutku wręcz przeciwnego, tj. do likwidacji i zamknięcia przedsiębiorstwa. Dodatkowo, zgodnie z art. 1097 § 2 k.c., wskutek ogłoszenia upadłości, prokura wygasa. Piotr Zimmerman w swoim komentarzu (Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, IV Wydanie, 2015) wskazuje, że „skoro ustawodawca nie uchylił art. 1097 KC , to oznacza, że nie mógł przyznać prokurentowi ani obowiązku ani uprawnienia do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, skoro stosunek prokury wygasa z chwilą ogłoszenia upadłości. Co więcej, postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest zaś skuteczne i wykonalne z momentem jego wydania (art. 51 ust. 2 PrU). Gdyby przyjąć pogląd przeciwny, to należałoby uznać, że osoba która była prokurentem-wnioskodawcą ma także legitymację do złożenia wniosku o uzasadnienie postanowienia o ogłoszeniu upadłości czy nawet jego zaskarżenia (np. w zakresie nieprawidłowo ustalonych kosztów). To zaś jest wykluczone właśnie z uwagi na wygaśnięcie prokury już z chwilą ogłoszenia upadłości, a nie dopiero z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”

Spotykany jest również pogląd, że mimo tego, że prokurent nie jest objęty hipotezą normy art. 20 ust. 2 pkt 2, nie oznacza jeszcze, że nie może złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości. Nie ulega bowiem wątpliwości, że dłużnik składający wniosek może posłużyć się pełnomocnikiem, a prokura jest szczególną jego formą. To, że prokurent nie ma legitymacji z ust. 2 pkt 2, nie ulega wątpliwości, ale nie przekreśla możliwości jego działania na podstawie ust. 1 – wskazuje na to jednoznacznie początkowe brzmienie ust. 2 i słowo „również”. Oczywiście musiałoby to być realizowane na ogólnych zasadach funkcjonowania prokury, a więc z uwzględnieniem ewentualnej konstrukcji prokury łącznej.

Podsumowując, w przeważającej części interpretacji, nowelizacja art. 20 ust. 2 pkt 2 oraz art. 21 ust. 2 PrU nie pozwala bowiem na jednoznaczne przyjęcie, iż od 1 stycznia 2016 r. prokurenci są zobowiązani do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (a co za tym idzie, będą ponosić odpowiedzialność za niezgłoszenie wniosku na równi z członkami zarządu spółek kapitałowych, w reżimie analogicznym to przewidywanego dotychczas przez art. 299 KSH). Jednakże uchwalona nowelizacja zdaje się raczej umacniać dotychczasową wykładnię art. 20 ust. 2 pkt 2 oraz art. 21 ust. 2 PrU, zgodnie z którą prokurent nie jest uprawniony, a więc i tym bardziej zobowiązany do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Zmiany wprowadzone przez ustawodawcę do powyższych przepisów nie tylko bowiem nie spowodowały dezaktualizacji argumentów podnoszonych przez przeciwników przyznania prokurentowi uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, ale i dostarczyły nowych argumentów przemawiających za odmową przyznania mu przedmiotowego uprawnienia.

Stan prawny na dzień: 02.11.2017

Autor: