Kodeks Postępowania Cywilnego regulujący zasady egzekucji sądowej stanowi trzon systemu prawa egzekucyjnego. Mimo spójności Kodeksu, w ramach polskiego systemu prawnego od niedawna obowiązuje ponadto Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji. Z uwagi na podnoszone argumenty, iż dotychczasowe Rozporządzenie z 1996 roku (Dz.U. 1996 nr 63 poz. 300) wymaga zmian i dostosowania do norm unijnych, 2 sierpnia 2017 roku, w życie weszła nowelizacja Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości (Dz.U. 2017 poz. 1385).
Zgodnie z zapowiadanymi zmianami, nowy akt wykonawczy ma przede wszystkim zastąpić dawne przepisy Rozporządzenia, określane dziś jako archaiczne. Ze względu na fakt, że przepisy wcześniejszego rozporządzenia obejmowały wyłączenia zdecydowanie przestarzałe w porównaniu z regulacjami europejskimi, zaistniała potrzeba aktualizacji katalogu wyłączeń istotnej przede wszystkim z punktu widzenia rolników prowadzących gospodarstwo. Dzięki nowo zastosowanym rozwiązaniom, zwiększył się zakres przedmiotów, których komornik nie może zająć w toku egzekucji skierowanej do poszczególnych elementów gospodarstwa. W ocenie skutków regulacji podano, że tym samym „egzekucja nie przesądzi o ewentualnej likwidacji gospodarstwa rolnego”.
Wyłączenia ruchomości z egzekucji
W Rozporządzeniu wymieniono składniki niezbędne dla zapewnienia dalszej działalności gospodarstwa. Dlatego też, egzekucji komorniczej w gospodarstwie przestały podlegać m.in. budynki gospodarcze i grunty rolne niezbędne do hodowli zwierząt oraz budynki gospodarcze magazynowe, składowe, przechowalnie oraz szklarnie, tunele foliowe i inspekty do prowadzenia produkcji roślinnej w gospodarstwie rolnym wraz z wyposażeniem.
Komornik może nadto podjąć decyzję o wyłączeniu określonych składników gospodarstwa rolnego spod windykacji ponad zakres przewidziany w Rozporządzeniu, jeżeli uzna, że takie rozwiązanie jest konieczne celem zapewnienia możliwości prowadzenia danego gospodarstwa. Co więcej, przepisy zakazują komornikowi potrącać więcej niż połowę wynagrodzenia za pracę, czy zajmować świadczenia socjalne.
Komornik może (…) podjąć decyzję o wyłączeniu określonych składników gospodarstwa rolnego spod windykacji (…), jeżeli uzna, że takie rozwiązanie jest konieczne celem zapewnienia możliwości prowadzenia danego gospodarstwa.
Ograniczenie możliwości działań komornika
Rozporządzenie nie tylko znacząco poszerzyło wykaz przedmiotów wyłączonych spod egzekucji, ale ponadto znacznie ograniczyło zakres działań komornika w prowadzeniu windykacji. Akt uzależnia dalsze prowadzenie egzekucji oraz podjęcie ostatecznej decyzji dotyczącej niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa wyłączeń od uzyskania opinii wydanej przez właściwą miejscowo Izbę Rolniczą. Wydanie ma następować na wniosek komornika, który winien być złożony w ciągu trzech dni od zajęcia ruchomości. W uzasadnieniu do projektu rozporządzenia zaznaczono, że dzięki takiemu rozwiązaniu „gospodarstwo ma działać w okrojonym, ale optymalnym zakresie”.
Wątpliwości w zakresie sformułowanych definicji
Mimo iż rozporządzenie w znacznej mierze bezpośrednio wskazuje, co podlega egzekucji, a co zostało z niej zwolnione, szereg wątpliwości budzą nieostre pojęcia zawarte w treści aktu. Zastrzeżenia w fazie opiniowania wydały m.in. Krajowa Rada Izb Rolniczych, Krajowa Rada Sądownictwa, czy Krajowa Rada Komornicza w odniesieniu do wyrażenia „stado podstawowe”.
Również określenia „podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze”, czy „podstawowy sprzęt techniczny, niezbędny do zakończenia cyklu danej technologii produkcyjnej w przypadku gospodarstwa specjalistycznego” nie zostały w pełni wyjaśnione. W omówieniu wyników konsultacji wskazano jednak, że nie można w sposób jednoznaczny doprecyzować tych zagadnień, a „Ocena musi być dokonywana w konkretnej sprawie przy uwzględnieniu takich okoliczności, jak profil działalności prowadzonej w danym gospodarstwie, wielkość tego gospodarstwa albo stopień wyposażenia. Ocenę tych konkretnych okoliczności należy pozostawić komornikowi sądowemu oraz sądowi sprawującemu nadzór judykacyjny nad komornikiem.”
(…)określenia „podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze” nie zostały w pełni wyjaśnione. „Ocena musi być dokonywana w konkretnej sprawie przy uwzględnieniu takich okoliczności, jak profil działalności prowadzonej w danym gospodarstwie, wielkość tego gospodarstwa albo stopień wyposażenia. Ocenę tych konkretnych okoliczności należy pozostawić komornikowi sądowemu oraz sądowi sprawującemu nadzór judykacyjny nad komornikiem.”
Nowelizacja Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji, poszerza zakres wyłączeń windykacyjnych, zwiększając tym samym zagrożenie wyłączenia dłużników prowadzących gospodarstwo rolne spod egzekucji w całości.
Problem jest istotny przede wszystkim z punktu widzenia podmiotów dokonujących sprzedaży lub udzielających kredytów na rzecz rolnika. W nowo obowiązującym porządku prawnym, wierzyciele rolników mogą żądać bowiem dodatkowych zabezpieczeń. W praktyce oznacza to większą nieufność instytucji finansowych do rolników występujących o kredyty. Poszerzenie zakresu wyłączeń spod egzekucji w odniesieniu do ruchomości gospodarstw rolnych, prowadzić może do ograniczenia podstawowego sposobu odzyskania należności. Regulacje zawarte w Rozporządzeniu z jednej strony uniemożliwią dokonanie windykacji względem dłużnika prowadzącego gospodarstwo rolne, z drugiej zaś – utrudniają uczciwym gospodarzom zaciąganie kredytów na dalszy rozwój gospodarstwa.
Należy również zaznaczyć, iż wskazane regulacje mają zastosowanie nie tylko do egzekucji wszczętych po 2 sierpnia 2017 roku, ale także względem tych, które wszczęto i nie zostały zakończone przed wymienioną datą.
Stan prawny na dzień: 02.11.2017
Autor:
Jakub Matysiak
Prawnik
Email: j.matysiak(et)turcza.com.pl
Jakub Matysiak jest specjalistą w zakresie regulacji prawnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej i funkcjonowaniem spółek handlowych.
